1812-1839 Espainiako Lege eta Manifestuen Analisia: Liberalismoa eta Foruak

1812ko Konstituzioa

Sarrera: 1812ko Konstituzioa Espainiako lehenengo konstituzio liberala izan zen, Cadizko Gorteek aldarrikatua Independentzia Gerraren erdian. Testu honek subiranotasun nazionala, eskubideak, betebeharrak, erlijio katolikoa estatuaren erlijio ofizial gisa, monarkia konstituzionala eta aginteen banaketa ezartzen zituen.

Printzipio Nagusiak

• Subiranotasuna: Nazioari dagokio, Espainiako herritar guztiek osatua, kolonietakoak barne.
• Eskubideak: Konstituzioak ez du eskubideen deklarazio zehatzik, baina hainbat artikulutan sakabanatuta daude.
• Betebeharrak: Zergak ordaintzea, salbuespenik gabe eta ondasunen araberakoa.
• Eliza-Estatua Harremanak: Erlijio katolikoa ofiziala eta bakarra da, Espainia estatu konfesionala izanik.
• Gobernu Mota: Monarkia konstituzional heredagarria.
• Aginte Banaketa: Aginte legegilea Gorteei dagokie, erregearekin batera.

Testuinguru Historikoa

Konstituzioa 1808an hasitako Independentzia Gerraren testuinguruan idatzi zen, espainiarrak Napoleonen inbasioaren kontra altxatu zirenean. Batzorde Zentral Gorenak Gorteak biltzeko deia egin zuen Cadizen, hiri liberala zena. Gorteetan erdi mailako klaseak eta intelektualak izan ziren nagusi, eta konstituzioa aldarrikatu zuten 1812an. Gerra egoerak liberalismoaren nagusigoa ahalbidetu zuen, baina gerraren ondoren Fernando VII.ak indargabetu zuen.

Garrantzia

Cadizko Konstituzioa munduko lehen konstituzio nagusiekin parekatzen da, eta eredu izan da hainbat herrialdetan. Espainian erregimen liberala ezarri zuen, nahiz eta gerraren ondorioz ez zen eraginkortasunez bete. Fernando VII.ak indargabetu zuen, baina erregimen liberala Isabel II.aren erreginaldian finkatu zen.

Pertsiarren Manifestua

Sarrera: Pertsiarren Manifestua 1814ko apirilaren 12an Madrilen sinatutako adierazpen bat da, Gorteetako diputatu absolutisten eskutik. Fernando VII.ari zuzendua, Cadizko Konstituzioaren printzipio liberalak indargabetu eta monarkia absolutista berrezartzea eskatzen zuen.

Argudioak

Manifestuaren egileek Fernando VII.aren gatibualdian Espainian egon zen egoera antzinako Pertsian erregea hil ondorengo anarkiarekin parekatzen dute. Monarkia absolutua goratzen dute, hainbat argudio erabiliz.

Testuinguru Historikoa

Manifestua Independentzia Gerraren ondoren idatzi zen, Fernando VII.a Espainiara itzuli zenean. Napoleonek koroa itzuli zion Valencayko Itunaren bidez. Erregeak, herriaren parte baten laguntzarekin, estatu kolpea eman zuen, Cadizko Gorteetako konstituzioa eta lege guztiak indargabetuz.

Ondorioak

Fernando VII.ak aginte absolutua berrezarri zuen, eta liberalen kontrako zapalkuntza latza hasi zen. Hala ere, erregimen liberala gailendu zen Espainian Fernando VII.aren heriotzaren ondoren.

1839ko Urriaren 25eko Legea

Sarrera: 1839ko urriaren 25eko legea Lehen Gerra Karlista amaitu ondoren eman zen, Maria Kristinaren erreginaordetzan. Lege honek euskal foruak berresten zituen, baina Espainiako batasun konstituzionalari eutsiz.

Printzipio Nagusiak

• Euskal foruak berrestea, baina Espainiako konstituziora egokituz.
• Euskal probintziei eta Nafarroari entzun ondoren, foruak aldatzea.

Testuinguru Historikoa

Legea Errestaurazio garaian eman zen, Lehen Gerra Karlista amaitzean. Gerra hori Fernando VII.a hil zenean hasi zen, Espainiako koroaren ondorengotza auziagatik. Gerraren ondoren, foruen inguruan liberal eta karlisten arteko akordioa bilatu zen.

Ondorioak

Legeak Nafarroak erresuma-izaera galtzea ekarri zuen, aduanak Pirinioetara aldatu ziren eta Espainiako legedia ezarri zen. Euskal probintzietan Esparterok legedi progresista ezarri zuen, altxamendua piztuz. Altxamendua zapaldu ondoren, foruen murrizketek eragotzi zuten auzia behin-betiko konpontzea, eta Bigarren Gerra Karlista piztu zen.

Mendizabalen Desamortizazioa

Sarrera: Mendizabalen desamortizazioa 1836ko dekretu baten bidez burutu zen, Maria Kristinaren erreginaordetzan. Mendizabal Ogasun ministroak elizaren ondasunak saltzea proposatu zuen, hainbat helburu lortzeko: zor publikoa murriztea, nekazaritza modernizatzea, gerra karlista irabaztea eta liberalismoaren aldeko oinarri soziala sendotzea.

Testuinguru Historikoa

Fernando VII.aren heriotzaren ondoren, Maria Kristinaren erreginaordetzan, liberal moderatuen eta progresisten arteko zatiketa areagotu zen. La Granjako sarjentuen altxamenduaren ondorioz, erreginak 1812ko konstituzioa zin egin behar izan zuen eta Calatravaren gobernu progresista eratu, Mendizabal Ogasun ministro izanik.

Desamortizazioaren Ondorioak

Desamortizazioak elizaren ondasunetan eragin zuen, eta burgesia diruduna izan zen onuradun nagusia. Zor publikoa murriztu zen, baina nekazari pobreen egoera okertu egin zen. Gerra karlista irabazten lagundu zuen eta erregimen liberalaren jarraipena bermatu zuen. Euskal Herrian, foru erakundeek kudeatu zuten desamortizazioa, eta bere eragina ahulagoa izan zen.