Espainia

Cádizeko Gorteak:Independentzia gerraren beste aurpegia, Cádizeko Gorteetako eginkizuna da. Espainiako gizartearen zati handi bat armekin frantziarrekin borrokatzen zen bitartean, ilustratu gutxi batzuek Frantzian benetako iraultza burgesa eragin zuten ideiak ezarri nahi zituzten Espainia. Batzorde Zentralak, Cádizen babestuta, 1810eko urtarrilean erregeordetza kolektiboa sortu zuen. Cádizen bat egin zuten, britainiar ontzidiak babestutako hiria zen eta.Osaera:Ehun urtetan Borboiek ez zituzten Gorteak deitu, eta 1810eko irailean berriro ere bildu ziren. Diputatuek Espainiako nazioaren osotasuna defendatzeko zina egin zuten. Dekretuen multzo batek 1812ko Konstituzioak herrialdea aldatzeko nahia zutela adierazten zuten.Arazoak:Gorteetan trebakuntza intelektuala zuten erdiko klaseak, elizgizonak abokatuak, funtzionarioak, militarrak eta katedradunak ziren nagusi, industria- eta merkataritza-burgesiako kideak ere bazeuden. Ez zegoen herritarren masaren ordezkaririk: nekazari batek ere ez zuen lekurik izan Cádizeko biltzarrean.Joerak:Batzar Konstituziogilea eratu eta nazio subiranotasuna bere gain hartu zutenean, Cádizeko diputatuek iraultza liberala abiatu zuten, herritar guztiei eskubide berdinak emanda, Amerikakoak barnean hartuta, Espainia eta bere koloniak nazio bakarra ziren. Cádizeko ganberan bi joera handi sortu ziren.1:Liberalak:eraldaketa iraultzaileak egitearen aldekoak ziren, eta absolutistak, antzinako ordena monarkikoari eustearen aldekoak.2:Elizetako pulpituak, ideologia absolutistaren aldekoak ziren.Klero gehiena kontserbadoreen alde jarri arren.                                                                            Antzinako erregimena:Askatasuna:liberalek inprenta-askatasunaren dekretu onetsi zuten. Idazki politikoen zentsura ezabatu zen, baina ez idazki erlijiosoena. Ideien adierazpen askea pieza giltzarria zen nazio subiranotasunean oinarritutako sisteman.Feudoa:Pentsamendu ilustratuak bultzatuta, Cádizeko Gorteek Antzinako Erregimeneko arkitektura suntsitu zuten. Jurisdikzio-jaurerriak abolitu zituzten, probintziako administrazioa modernizatzea eragozten zuten eta. Ekoizpen liberal-kapitalistaren harreman modernoak ezarri ziren.Erlijioa:Inkisizioa abolitu zen, pentsamendu-askatasunerako eta zientzia garatzeko oztopoa zen eta.Antolamendua:Gorteek antzinako erreinuak, probintziak eta intendentziak ezabatu eta lurralde-batasuna eta zentralizazio politikoa lortzeko.                                                                                                             1812ko Konstituzioa:Eskubideak:Nazioaren ideiari jarraituz, estatu bateratua diseinatu zen, eta espainiarren eskubideak oro har onartu ziren. Diputatuek nazioa ordezkatzen dute, eta ordezkaritza erregional ezabatzen da. Eskubide indibidual eta kolektiboak baieztatua, salbuespenetan eta pribilegioetan oinarritutako gizarte-eredua ezabatzeko oinarriak ezarri ziren. Herritarren berdintasuna lortzeko, 1812ko Konstituzioak burokrazia zentralizatua, fiskalitate erlidea, nazio armada eta barruko aduanarik gabeko merkatu askea finkatu zituen. Subiranotasuna:Konstituzioak nazio subiranotasuna aldarrikatu zuen erregearen kaltetan. Legegintza-eginkizuna kendu zitzaion, orain Gorteena zen. Gorteek ganbera bakarra izango zuten, gizonezkoen sufragio unibertsalaren bidez hautatua konpromisarioen sistema zail baten bitartez.Subiranotasuna nazioaren esku utzita, oinarrizko aldaketa gertatu zen. Herritarrek, Fernando VII.a Espainiako erregea zela aitortu zuten, baina ez errege absolutua, konstituzio-erregea baino. Muturreko liberalismoaren ikurra zen arren. Estatua konfesionala zela esanda eta talde pribilegiatuen jabetzak aitortuta.
Absolutismoa berrezartzea:Fernando VII.aren Seiurteko Absolutista(1814-1820):1824ko udaberrian, Espainiara iritsi zenean. Zenbait jeneralek Cádizeko Gorteek indargabetutako absolutismo monarkikoa berrezartzen laguntzeko Gorteek indargabetutako absolutismo monarkikoa berrezartzen laguntzeko eskatu zioten. Armadaren iraultzaren aurkako jarduerak,absolutista batzuen babesa zuen. Konstituzioaren abolizioa:Fernando VII.ak Cádizeko Gorteen deialdia legez kontrako zela adierazi zuen, eta legegintza-lana bertan behera utzi zuen. Zapalketak biktimak liberalen eta Bonaparteren gobernuaren lankideen artean hautatu zituen. Aliantza Santuak Europan diseinatutako kontrairaultzak Fernando VII.aren absolutismoari bultzada eman zion. Erregeak prentsa-askatasuna ezabatu eta Inkisizioa berpiztu zuen.Antzinako Erregimenera itzuli:Elizak bere lurrak itzultzeko eskatu zuzenean, Fernando VII.ak eskaerari uko egin zion. Frantziarren aurka borrokatu ziren militar asko Antzinako Erregimena berrezartzearen aurka zeuden, eta horietako batzuek Cádizeko legeak berrezarri nahi zituzten. Militarrak:Hainbat jeneralek, liberalismoaren zaindariak zirelakoan, zenbait kolpeahalegin egin zituzten, Fernando VII.aren absolutismoa ezabatu eta Cádizeko Konstituzioa indarrean jartzeko. 1820an, Riegoren garaipenaren, pronuntziamendu garaile ugari atera ziren. Ekonomia:Cádizeko Gorteek nazioko aurrekontua egin zuten, eta horretan estatuaren diru-sarreren eta gastuen berrikuspen aurreratua egiten zen,. Baina horrek ez zuen iraun. Fernando VII.a aurreko erregimen fiskalera itzuli zen. Erregeari azaldu zion beharrezkoa zela Cádizen onetsitako kontribuzio orokorra ezartzea. Industria geldialdian, nekazaritzak nolabaiteko hedapena izan zuen. Oztopoa aurkitu zuen, Fernando VII.aren berrezarpen absolutista: Mestari pribilegioak itzuli zizkion, nekazaritzarako oso kaltegarriak ziren.                                                                                                                                                                                                                                                                                                         Hirurteko Konstituzionala(1820-1823):1820an. Rafael Riego komandanteak Amerikara joateko Cádizetik hurbil kokatutako tropen laguntzaz, 1812ko Konstituzioaren aldeko altxamendua egin zuen. Fernando VII.ak politika aldatu behar zuela eta konstituzio-erregimena onartu behar zuela ikusi zuen. Batzar liberalak sortu ziren. Bizitza publikoan Cádizeko herrialdean gizarte- eta politika-babes urria zuela kontuan hartuta.Eraldaketak:Liberalek Inkisizioa desegin, Cádizen onetsitako sistema fiskala ezarri, jaurerriak ezabatu. Lurrak desamortizatzea agindu zuen. Prentsa alderdien zerbitzurako ekintza politikoko tresna bihurtu zen. Liberalismo zatiketa:Eraldaketak aplikatzean, liberalen blokea bi taldetan zatitu zen. Moderatuak, Riegoren jarraitzaile asaldatu izenekoak. Konstituzioa eraldatu nahi zuten, herriaren subiranotasun osoa murriztuz eta sufragio unibertsala eta ganbera bakarreko Gorteak defendatzen zituzten, nazio subiranotasunaren adierazpena. Moderatuak eta aurrerakoiak. Barruko oposizioa eta kanpoko esku-hartzea: ia-ia ezin izan zuten gobernatu, erreakzio absolutista eta iraultzaren kontrakoak zigortu zituen. Iraultzaren kontrako ekintzen eraginez liberalak erradikalizatu ziren, eta 1822ko udan gobernu asaldatua osatu zuten, armadaren eta Milizia Nazionalaren laguntzaz. 1823ko apirilean, frantziar armada, San Luisen Ehun Mila Semeak izenekoa, Europako potentzia absolutistek, Aliantza Santuak, bultzatuta eta finantzatuta, Espainian sartu zen, Fernando VII.ari subiranotasun osoa itzultzeko. Liberalek ezin izan zuten ezer egin. Erregeak hirurtekoko legeria osoa indargabetu zuen, eta iraultza liberalaren bigarren ahalegin hau bertan behera utzi zuen. Frantziar armadaren Espainian geratu zen bost urtez.                                                                                                                                                                                                                        Zorigaiztoko Hamarkada(1823-1833): Fernando VII.ak 1823tik 1833an hil zen arte, monarka absolutu moduan gobernatu zuen. Zapalketa gogorra egin zuen. Herrialdea pentsamenduaren eta zientziaren aurrerapenen aurrean itxi zen.Eraldaketak:Antzinako Erregimena modu partzialean berrezarri zen, baina hirurtekoko esperientzia ikusita. Eraldaketa batzuk sartzea antzinako ilustratuen eta liberalismo neurritsuaren aldeko jarraitzaileen babesa lortzeko. Hobekuntza ekonomikoa eta hazkunde demografikoa gorabehera, lur jota zegoen herrialdea ez zen aldatu, iraganeko gaitzak zituen. Krisi politikoa:Fernando VII.a nazioko arazoak Antzinako Erregimeneko lege- eta ekonomia-tresnekin konpontzeko gai ez izate. Argi geratu zen monarkak ez zuela lortu boterean. Fernando VII.aren gobernuek bi mehatxu larri izan zituzten: liberal asaldatuak, beti altxamenduak egiteko prest. Ultrak absolutismoaren sektore atzerakoi eta klerikalena. Ultraerregetiarren mugimenduak indar handiagoa lortu zuen eta identifikatu zen. Erregetiar matxinadak, garaipena lortu zuen. Fernando VII.a altxamendua zapaldu. Beste altxamendu ultra batzuk, Nafarroan, Gaztela iparraldean eta Mantxan gogor zapaldu zituzten.
Oinordetza-auzia: Ezegonkortasun politiko karlisten Iraultza liberalak Frantzian garaitu zuen, espainiar absolutistek auzokoengandik ez zuten laguntza gehiago jasoko. Erregeak Berrespen Pragmatikoa argitaratu zuen. Horren arabera, emakumeei erreinatzen utzi zitzaien. Karlosen jarraitzaileek ez zuten etsi, eta erregearen gaixotasun aprobetxatuz, 1832an, Berrespen Pragmatikoa. Fernando VII.a sendatzean, Elisabet alabaren oinordetza-eskubideak berretsi zituen. 1833koirailean Fernando VII.a hil zen, eta Maria Kristina alargunak Elisabet alabaren izenean Espainiako koroa heredatu zuen. Koroa Karlos Maria Isidrok ere beretzat eskatzen zuen, Antzinako Erregimenaren azken defendatzaileek, karlistek, lagunduta.