1.- Biziaren sorrera

• Erlijioenak: biziaren sorrera naturaz gaindikoa da (kreazionismoa)

Berezko sorreraren eta biogenesiaren arteko eztabaida

• Antzinako greziarrek bi teoria zeuzkaten:
  • Bizia lurrean sortu eta denborarekin aldatzen zela apurka
  • Berezko sorrera: lurrean bizia etengabe sortzen zela edozein substantziatik
    • Zizareak haragian nola agertzen ziren aztertuz teoria hau ezabatu egin zen. Haragia pote batean ixtean euliak arrautzak ezin zituztelako jarri.
• Biogenesia: bizia soilik aurreko bizitik sortzen dela

Biziaren sorrera fisiko-kimikoaren teoria: Oparin eta Haldane

• Gure planeta primitiboan izan ziren baldintza fisiko-kimikoei esker sortu zela bizia.
• Prozesua:
  • Atmosfera primitiboan oxigenorik ez, baina bai hidrogeno, metano, ur lurruna eta amoniakoa zegoen.
  • Horretan sumendi, eguzki erradiazio eta ekaitzen deskargei esker molekula organikoak sortzea lortu zen.
  • Ondoren, horiek bilgarri batez inguratuta organismo primitiboenak sortu ziren (protobionteak) eta eboluzionatuz joan ziren (eubionteakà…)

2.- aniztasun handia, baina jatorri bera

• Eboluzioa: izaki bizidun guztiek sorrera komun batetik, espezieak eta goi mailako antolamendua garatzen dutela dioen teoria.

2.1.- fixismoa eta eboluzioa

• Fixismoa: espezie guztiak sortu zirenetik aldagaitz, toki jakinekoak eta maila jakinekoak zirela dio, eta ezberdin sortu zirela inongo ahaidetasunarekin.

3.- teoria ebolutiboak

3.1.- lamarckismoa

• Eboluzioari buruzko lehen teoria zientifikoa
• Teoriaren ardatza:
  • Inguruneak determinatzen du espeziearen aldaketak
  • Aldaketa horiek hereditarioak dira
• Erabiltzearen eta ez erabiltzearen legea: inguruneari erantzuteko organo bat erabili egiten bada jarraian indartu eta garatu egiten da, eta aldiz erabiltzen ez bada, atrofiatu eta desagertu egiten da.
• Gaur egun ezin da onartu, hartutako karaktereek ADNa aldatzen ez dutelako.

3.2.- Darwin eta wallace

• Ingurunearen baldintzek berek egiten dute populazioaren artean agertzen diren karaktereen artetik egokienen hautespena
  • Biek “hautespen naturala” kontzeptua erabili zuten
  • Ingurunera hobeto egokitzen direnak bizirauteko aukera gehiago izango dute

Darwin eta hautespen naturala

• Oinarriaren kontzeptuak
  • Inguruneak baliabide mugatuak dituenez bizitzeko lehia bat sortzen da
  • Aldakortasun intraespezifikoa: espezie bateko indibiduoetan aldaketa indibidualak gertatzen dira eta hauetako lagungarrienak egokitzeko eta ondorengo gehien dituztenak jarraituko dute aurrera.
  • Hautespen naturala: karaktere lagungarrienak belaunaldiz transmititzen direnez geroz eta indibiduo egokituagoak sortuko dira.
• Funtsezko argudioak:
  • Mundua ez da estatikoa
  • Eboluzio prozesua graduala eta jarraia da
  • Antzeko organismoek jatorri komuna daukate
  • Eboluzioa hautespen naturalaren ondorio dira.

3.3.- neodarwinismoa edo teoria sintetikoa

• Populazio bateko indibiduoek azaltzen dituzten aldaketak bi prozesurengatik izan daitekeela dio:
  • Mutazioak (material hereditarioaren asaldurak)
  • Aldakortasun genetikoa (ugalketa sexualarekin geneen konbinatzeko aukera)
• Darwinen teoriaren eta biologiaren adarretako (genetika…) aurkikuntzen konbinazioaz
• Genotipo egokiagoa duenak bizirauteko eta ondorengo gehiago izateko aukera gehiago dauzka.

4.- eboluzioaren frogak

4.1.- froga morfologikoak

• Izaki bizidunen edo fosilen organoen morfologiaren azterketa konparatuan.
• Organoen arteko parekotasunak aztertuz:
  • Organo homologoak: jatorri enbrionario bera eta antzeko barne egitura. Nahiz eta funtzio ezberdinak burutu.
    • Garai batean arbaso komun bat izateagatik
  • Organo analogoak: jatorri enbrionario ezberdina izan arren, antzeko forma eta funtzioa betetzen duten organoak dira. (Adib.: intsektu-hegazti hegoak)
  • Organo bestigialak: ez erabiltzearen ondorioz atrofiatutakoak.
    • Organo horiek beharrezkoak zituen arbaso bat izana azaltzen dute

4.2.- froga biogeografikoak

• Ezinezkoa da animalien eta landareen banaketa geografikoa azaldu teoria ebolutiborik gabe. Adib.: Australia fauna oso ezberdina izatea edo Afrika-Hego amerika erlazioa

4.3.- froga paleontologikoak

• Paleontologia: fosilak, izaki bizidunen hondakinak edo horien aktibitatearen arrastoak aztertzen dituen zientzia
• Estratu ezberdinetako fosilei esker, geroz eta organismo gehiago  eta konplexuagoak zeudela dakigu.
• Gaur egungo espezieen ezaugarriak agertzen dituzten fosilak (transiziozko formak) eta haien historia ebolutiboa dakigu.
• Serie filogenetikoak osatu ditzakegu: espezieen antzinako arbaso komunetik gaur egungo formara arte izan dituzten aldaketak nolakoak izan diren ikusteko aukera.
• Fosil biziak: milioika urtetan ia aldatu ez diren organismoak

4.4.- froga embriologikoak

• Organismo bizien garapen enbrionarioan oinarritua
  • Zenbat eta ahaidetasun gehiago, denbora gehiago ezaugarri komunekin garapen enbrionarioan

4.5.- froga biokimikoak

• Organismoen ADNaren eta proteina sekuentzien arteko konparaketan oinarritua
  • Ahaidetasuna daukaten espezieen artean proteina jakin batzuen aminoazido sekuentzia berdina dela ikus daiteke.

5.- eboluzioaren mekanismoak

• Eboluzioa: denborarekin populazioen material genetikoan gertatutako aldaketa
• Mekanismoak:
  • Mutazioak zelula germinaletan
  • Ugalketa sexualaren espezie bereko izaki bizidunen aniztasuna
  • Fluxu genikoa: espezie populazioa besteetatik isolatzea, populazioaren artean gene fluxua eraginez
  • Deriba genikoa: indibiduo talde bat populaziotik banatzean sortutako aldaketa

6.- mikroeboluzioa eta makroeboluzioa

• Mikroeboluzioa: espezie berean gertatzen den eta antzeko espezieak sortzen duen aldaketa multzoa
• Makroeboluzioa: fosilen bitartez aztertutako eta talde taxonomiko berriak sorrarazi edo desagerrarazi ditzaketen aldaketa handiak

7.- espezie berrien sorrera

• Espezie: antzeko ezaugarri estruktural eta funtzionalak dituen, eta elkarrekin ernaldu eta ondorengo ugalkorrak sor ditzakeena.

7.1.- zerk eragiten du biodibertsitatea?

• Ingurunera egokitzeko aldian-aldian ematen diren aldaketa txikiak, urte askoren buruan espezie berri bat eman dezaketenak
• Espeziazioak: Aurretik bazen espezie batetik espezie berria sortzeak

7.2.- Nola sortzen dira espezie berriak?