Poesia soziala

-ikuspegi nazionalista tradizionalak goia jo eta behera egin

-Gazteak industrializazioak eta garapen-ekonomikoak sorturiko gizartearenseme-alabak

Euskara batua:

1968,Arantzazu/Erdialdeko euskalkiak hartu batasunaren oinarritzat

Hezkuntza: Ikastolen+alfabetatze-taldeen(gau-eskolak) lana garrantzitsua:euskara modernizatu+normalizatu/Helduen alfabetatze-ekimenek hasiera hamarkadako 2. Erdian

Aldizkariak:

Egan:1953/euskara hutsez/bertan idazle garrantzitsuenek(gerraosteko idazle bultzatzaile handienetakoa)Ezaugarriak: gaurkotasuna hizkeran+gaietan||Jakin:
1956/ Arantzazuko apaizgai gazteek/1959-...Pentsamolde tradizionala atzean/Europako korronte filosofiko+ideologikoekiko interesa+hizkuntz eredu normalizatuaren alde||Igela:

1962/Paris/ Mirande+T.Peillen/Euskaldun heterodoxoen aldizkaria/Helburua:tabu guztien kontra irriz

Koldo Mitxelena

Abertzale/Errenteria/espetxeratua(gudaostean aritzeagatik)→Heriotza-zigorra→aske 5urte/1946 berriz kartzela(Francoren aurkako erresistentzian)→bertan karrera ikasten hasi/Puntako filologoa/Etengabeko kritika eta autokritika jorratu behar/Lan ezagunenak(linguistika+filologia aztergai)
Fonética histórica vasca, Lenguas y protolenguas, Textos arcaicos vascos (gaztelaniaz, nazioartera zabaltzeko)/Euskaraz ere lan↑:lite+zine-kritika, batez ere/Orotariko euskal hiztegia ere berea/Urteetan euskal saiakeraren eredurik behinena

Ezaugarriak: Hizkera aberatsa(tradizio literarioan+euskalkietan oinarrituta)/Ironia-puntua +zuhurtasuna(egia biribilekiko mesfidantza)/Maila zienti↑ txtak(zientzi+kultur erreferentzi↑)/Esaldi luze+konplexu hari naguasi eten→hitztarte,parentesi+aposizio txertatuz

Txillardegi

Donostia/Bilbo→Ingeniaritza ikasten/Abertzalea(hainbat aldiz atxilotua+errefuxiatu behar)/Hizkuntzalaritza-ikasketak(Paris)/Euskal eleberrigintza berritu, mendebaldeko kulturaren ildoan jarri+eraldatu/Berrikuntza(hizkera+gaietan)/hausnarketak plazaratzeaz arduratu(existentzialismoa,hiriko giroa,Jainkoa,pertsonaien bakardadea,maitasuna, sexua,alkohola,suizidioa...)/







Teknika(Europako mugimendu existentzialistarekin lotuz

)→

Eusk batuaren alde hasieratik, euskaldun berria

Leturiaren egunkari ezkutua(1957)-Pertsona bakarti+gogoetatsu baten egunkari ezkutu,intimoa/

Gertakizunak baino,giza izateari buruzko gogoeta filosofikoak/

Prota  1.Pertsonan ari den ni zalantzaz beterikoa/

Joxeba Leturia→euskal literaturako 1.Prota gatazkatsua/Joxeba+Mirenen arteko maitasun-harremanen istorioa kontatu→porrotean amaitu(Protak bere buruaz beste)/Mundu-ikuskera existentzialista→Leturiak bere bizitzaren zentzurik+norabiderik eza azaldu

Peru Leartzako

Denboraren iragankortasunak Peru kezkatu/gizarteaz nazkatuta budismoaren bake-bidera jo

Elsa Scheelen

Buselan/eztabaida idelogiko+politikoak garbi agertu/ Maitasunaren mozorropean, gzonek sexua baino ez bilatu→Elsaren mesfidantza+ bakardadea emendatuz, irtenbiderik gabe uzten dute prota

Krutwig

Euskaltzaindia berregituratu+euskara euskal kultur hizkuntza bilakatu beharra aldarrikatu/

Vasconia:

Marxismoa+borroka armatua proposatu/

Elitista+kultura klasiko zale/Leizarragan  oinarrituriko euskara, maileguz hornitu/

Hizkera horrek→ulergaitz bere txtak

Txomin Peillen

Biologo Paristarra/jatorri Zuberotar/

Giro tradizional elizkoia baztertu→ildo berria jorratu/

Miranderekin batera, Igela aldizkaria sortu+zuzendaria izan/Euskaltzain osoa

Juan San Martin

Kultur eragile garrantzitsu/aldizkari ↑tan: literatur kritika/Euskaltzain osoa

Jon Mirande

Gaitasun+kultura ↑/Zuberotar/zuzenbidea,Filosofia+Literaturan+ Hizkuntzalaritzan aditua/15 hizkuntza/

Euskara 20 urtekin ikasi/Parisen bizi arren→ozotporik ez euskal kulturan murgiltzeko/

Eusko Ikaskuntzako idazkari/

Euskaltzaleen artean bere pentsamolde eta jarrera probokatzaileagatik zokoratuta/etsita euskaraz idazteari utzi/72an bere buruaz beste

Pertsonaren ardatzaeuskaldun-fededun binomioa+espainiar eta frantiazr estatuekiko menpekotasuna onartu ez/
Paganismo inmoralaren alde→sutsuki eraso Jainkoa, Eliza eta morala(Kultura judu-kristauak ahulen zapalketa bideratzeko baino balio ez zuelako)/Burgesiaren diruzaletasuna+ideologia ezkertiarra Xgogoko/Elite borrokalaria sortzearen alde/

Filosofo handien jarraitzaile/ jarrera zirikatzailea. Askatasun-nahiak ideia faxistak defendatzera eraman/

X egiazko maitasunik→sexuak indar↑

Pentsamolde horrek bere lanetan/munduaren zentzugabekeriaren erakusle: suizidioak, ironia mingotsak, umore beltzak eta pertsonaia baztertuek protagonismo↑/Kutsu paganoko askatasuna+jarrera heroikoa/

Itsusi-eder kontraste lanetan/

Lapurtera klasikoa/lanik garrantzistuena→Haur besoetakoa:Pedofiliaren gaiak ate asko itxi

##Gabriel Aresti

Euskaldun berri(baina zeharo barneratu euskara+euskal lite tradizioa)/

Garaiko euskal kultu-ko pertsonairik garrantzitsuenetakoa/Eusk batuaren bultzatzaile(argi eta zuzen erabili)/Poesia sozialaren aitzindari/Euskal poe-sozialari ahotsa eman-Poesia:gutxiengo kultuetatik urrun gehiengo xehetik hurbil/lanen mezua: duintasuna,egiarekiko konpromisoa,askatasuna,justizia,.../

Herriarentzat idatzi||

Poes 2 estilo:

Sinboloak:Maldan Behera(59)/

Hizkera garbia:Harri eta Herri(1964) Euskal Harria(+3) Harrizko Herri hau(+3)||

Ezaugarriak:

Zeharo berritzailea,gaietan(momentuko arazoak),baina euskal sustrai tradizionaletara lotua/

Hainbat gai+motibo errepikatu:

Egia,justizia,bakea, askatasuna.../

Sinbologia:-

Etxea(herria,hizkuntza,izena,familia,iragana+etorkizuna)-Harria(EH, historiaurreko garai mitiko+utopikoaren ispilu)-Mailua(poesia,herria bere lozorrotik  esnatzeko tresna)/Poeta=Etorkizn hobearen iragarle(bña utopia ezik,ezkortasuna ere landu)

Euskal kulturgintzan zihardurten gehienak atzerrira ihesean

Gerraurreko idazle eta pentsalari garrantzitsuenak hilik (Lizardi, Aitzol, Lauaxeta…) Pizkundeak ez  aurrerabiderik

Argitalpenak

Euskaraz argitaratzeko debekua

Lehen pausoak atzerrian; kanpokoak gerraosteko lehen hamarkadetako argitaletxeak eta argitalpenak

-EKIN argitaletxea (Buenos Aires, 1942):

- Euskal literatura garatzeko esparru bakanetarikoa

- Andres Maria Irujok  eta Ixaka Lopez Mendizabalek sortu

- Hainbat berrargitalpen, argitaratu gabeko testuak plazaratu

-Euzko-Gogoa aldizkaria  (Guatemala, 1950):

- Jokin Zaitegi sortzaile eta bultzatzaile nagusia

- Idazle gehienentzako erreferentzia, munduan barreiatutako idazleen eta EHkoen arteko zubi bihurtu

(N)Jon Etxaide

Eleberri bi:

-Alos-torrea (1950) XV.Mendeko gertaera batean oinarrituta

-Joanak joan (1955) Etxahun bertsolari zuberotarraren biografia nobelatua

Ezaugarriak:

-Dokumentazio zehatza

-Hizkuntzarekiko ardura

Eusebio Erkiaga

Genero guztiak landu zituen

Hiru eleberri:

Arranegi, Agirreren Kresala eta

Garoa nobelen eragina. Hizkuntza punturik azpimarragarriena, kutsu poetikoz eta kalitate handiz zipriztindutako testua

Araibar zalduna

Batetik bestera

Bi nobela hauetan herri-girotik urrundu eta hiritartzeko nolabaiteko interesa ageri da

Erkiagarengan nabaria da hizkuntzarekiko kezka; hizkuntza bera gerraosteko literaturaren eragile nagusia. Euskara EHren identitate ezaugarri nagusi gisa zaindu, literatura horretarako bide

Juan Antonio Irazusta:

Gerraosteko lehenengo eleberria idatzi zuen, Joanixio

Jose Eizagirre: Erbestean kaleratu zuen bere eleberri bakarra:Ekaitzpean

Jose Antonio Loidi:Hamabost egun Urgainen eleberria idatzi zuen, guztien artean originalena darabilen gaiaren berritasunagatik. Detektibe-nobelatzat jo dezakegu (ez da, antza, eleberri beltza). Sekulako arrakasta izan zuen

(L)Telesforo Monzon

-Lizardi miresten, Monzonek ere poesia sintetiko eta iradokitzailea

-Tonu nostalgikoa, alabaina dramatikoagoa, naturako irudi sinbolikoetan gorderik, aberriaren aldeko apologia azaltzen

-Abesteko bertsoei esker ezagun. Gaiak: tortura, euskara, EH indarberritzeko borroka… Abestiok ikurritz bilakatu ondorengo belaunaldientzat

Salbatore Mitxelena

Euskal literaturaren sustatzaile handia

Arantzazu: euskal-sinismenaren poema. Gerraostean liburu moduan kaleratu zen lehena EHn

Zalantza existentzialak darabiltza, gerra galdu eta diktadurak dakarren zapalkuntzaren ondoko ezkortasun eta frustazioarekin lotuago

Bizi nahia eragin nahi herriari; herri-literaturaren teknika eta formaz baliatzen horretarako

Zentsurak Arantzazu poemaren atal bat zentsuratu; osorik Guatemalan argitaratu eta liburuak zentzua hartu: EHren Pizkundearen aldeko aldarrikapena

Poemak eragin handia Arantzazuko Santutegiaren inguruan, bertatik atera euskal literatura bultzatuz aritutako idazle asko

Nemesio Etxaniz

Gerraurreko kulturgintzan aritutako idazle garrantzitsuenak ezagutu: Aitzol, Orixe eta Lizardi bereziki

-Lizardiren eragina nabaria

-Bere poemak han eta hemen argitaratu, liburu gisa 1967an, Lur berri bila

-Espainiako 27ko Belaunaldiko olerkariak ere gogoko zituen, Pizkunde garaiko olerkariei dien miresmenaz gain

-Abangoardiari begi onez begiratu zion

Iratzeder

-Garaiko idazlerik emankorrenetarikoa, baina zabalkunde handirik ez

-Liburuska laburrak: Aphez, Amen besta, Ezkila eta tirola, Ezkongai

-Lan luzeago eta garrantzitsuagoak: Mortuan oihu (1953), Pindar eta Lanho (1954), Zeru menditik (1959)

-Euskaltzaletasuna eta jainkozaletasuna gai nagusiak

-Gerraurreko olerkari berritzaileen haritik, izadia, itsasoa bereziki, agertzen

-S. Mitxelenak bezala landutako hizkuntza herrikoia darabil

-Halere, Frantziako kulturaren jarraitzailea, horrek mendebaldeko euskal olerkariengandik aldentzen

Gerraurreko olerkariak gerraostean

-Euskaldunak (1950): euskal literaturako poema epiko nagusia

-Gerraurrean idatzi Orixek, baina beranduago argitaratu

-Herrikoitasuna eta tradizioaren gorespena berreskuratu zituen

-Baita nazionalismoak mende hasierako literaturan utzitako topikoak ere

-Ordura arte sortu gabeko lan epiko erraldoia, hutsunea bete zuen