Lehen Mundu Gerra eta Gerraosteko Europa: Faxismoa

Lehen Mundu Gerra (1914-1918)

Lehen Mundu Gerraren (1914-1918) aurreko testuingurua eta arrazoiak ulertzeko, hainbat faktore hartu behar dira kontuan:

Arrazoi Orokorrak

• 1891tik aurrera, Alemanian Bismarckek ezarritako politika espantsionistak Frantzia eta Erresuma Batua kezkatuta zituen.

Potentzien Arteko Areriotasuna

Potentzien arteko areriotasuna oso altua zen, hainbat gatazka-iturri zirela medio:

• Frantzia eta Alemania: Alsazia-Lorrenaren auzia.
• Austria-Hungaria eta Errusia: Balkanetako kontrola.
• Ingalaterra eta Alemania: Dumping-a eta itsas flota indartzeko norgehiagoka.

Blokeen Eraketa

Bi bloke nagusi eratu ziren:

Aliatuak (Entente Hirukoitza)

• Entente Cordiale: Frantzia, Erresuma Batua eta Errusia.
• 1894an, Frantziak Errusiari gerra-laguntza eman zion diruaren truke, eta horrek Errusiaren isolamenduarekin amaitu zuen.
• 1904an, Frantziak eta Erresuma Batuak Maroko hartu zuten.
• 1907an, Entente Hirukoitza sortu zen.
• Garai honetan, armamentu norgehiagoka (bake armatua) areagotu zen, soldadutza luzatu eta derrigortu zen, eta iritzi publikoa bereganatu zen (liga nazionalisten bidez).

Inperio Zentralak (Aliantza Hirukoitza)

• 1882an, Austria-Hungariak, Alemaniak eta Italiak Aliantza Hirukoitza sortu zuten.
• Gilen II.aren Weltpolitik-ak bultzatu zuen aliantza hau, eta kide guztiek horri lagundu zioten.

Kolonietako Gatazkak

Kolonietako gatazkak ere gerraren arrazoi garrantzitsuak izan ziren:

• Marokoko krisiarekin hasi ziren. 1905ean, Alemaniak Marokoren independentziaren alde egin zuen eta Tangerren lehorreratu zen.
• Frantziak sultana lagundu zuen eta matxinatuen aurka joan zen; sultana kabilen aurka zegoen eta herrialdea bitan zatitu nahi zuen.
• 1906an, Algeciraseko Konferentzia egin zen: Iparraldea Espainiari (Rif) eta hego-mendebaldea Frantziari (Fez) esleitu zitzaizkien.
• Bigarren krisian, Alemaniak akordioa lortu zuen Frantziarekin: Maroko Frantziarentzat eta Kongoko zati bat Alemaniarako.

Balkanetako Auzia

Balkanetako auzia gerraren txinparta izan zen:

• 1908-1912: Austria-Hungariak Bosnia-Herzegovina anexionatu zuen. Britainia Handiak ez zuen parte hartu eta Frantziak ez zuen interesik agertu.
• 1912an, Lehen Balkanetako Liga sortu zen: Bulgaria, Serbia, Grezia eta Errumania. Turkia menderatu eta Albaniak independentzia lortu zuen.
• 1913an, Bigarren Balkanetako Gerra hasi zen, Ligako herrialdeak Bulgariaren aurka jarri zituena. Serbiak irabazi eta mugak hedatu zituen.
• 1914an, Austriako artxidukea, Franz Ferdinand, Esku Beltza taldeak hil zuen, eta hori izan zen gerraren txinparta.

Europan: Gerraosteko Testuingurua

Lehen Mundu Gerraren ostean, Europako testuinguru politiko eta ekonomikoa erabat aldatu zen:

• Demokrazia liberal parlamentarioak zaharkituta zeuden, eta estatu autoritario eta indartsuak sortzeko beharra zegoen.
• 1930eko krisi ekonomikoak asaldura orokorra ekarri zuen: langabezia, mesfidantza, erradikalismoa eta liberalismoaren aurkako jarrerak. Jarrera antidemokratikoak hedatu ziren.
• Iraultza hauek geldiarazteko, faxismoa eta nazismoa sortu ziren, nazionalismo oldarkorra, totalitarismoa eta alderdi bakarra ezarriz.

Demokrazien Iraupena eta Ahultasuna

• Demokraziak iraun zuen zenbait herrialdetan (Erresuma Batua, Herbehereak, Eskandinavia, Belgika, Txekoslovakia, Espainia, Austria, Errumania, Hungaria), talde sendoak zeudelako.
• Kapitalismoa eraberritu zen eta sistema soziala txertatu zen.
• 1930-1933ko demokrazia ahulak eta krisiak bultzatu zuten autoritarismoa.
• Alemanian nazismoa indartu zen eta bultzada eman zien mugimendu erradikalei.
• Honekin batera, nazionalismo erradikalak sortu ziren.
• 1939an, Europako sistema politiko gehienak autoritarioak ziren.

Faxismoaren Ideologia eta Gizarte Oinarriak

Faxismoa XX. mendeko mugimendu politiko garrantzitsuenetako bat izan zen, ideologia eta gizarte oinarri zehatzekin:

Ideologia Faxista

• Estatu totalitarioa: Alderdi bakarra, buruzagiaren printzipioarekin. Honek obedientzia, hierarkia eta ordena ezarri zituen.
• Antikomunistak eta antikapitalistak: Sozialismo nazionala defendatzen zuten.
• Espantsionistak eta militaristak.
• Arrazistak eta mendebaldeko kultura baztertzen zuten, intolerantzia eta totalitarismoa bultzatuz.
• Indarkeria defendatzen zuten eta printzipio maskulinoak goraipatzen zituzten.

Gizarte Oinarriak eta Babesa

• Hasieran, militar desarrotuak eta gazte ekintzaile eta erromantikoak erakarri zituen.
• Geroago, erdi mailako klaseak batu ziren.
• Burgesia ertaina eta langileak ere erakarri zituzten.
• Finantzaketa enpresari eta lur-jabe handien eskutik jaso zuten.
• Boterea lortzeko, armadaren eta poliziaren laguntza izan zuten.