Euskal Herriko Foruak

Enviado por Chuletator online y clasificado en Historia

Escrito el en vasco con un tamaño de 18,68 KB

6. Testua uztail...

Testuaren sailkapena
Iturria: 1. Mailakoa (gertakizunen garaikoa) delako.
Gaia:
testu juridikoa da (lege bat delako).
Egilea: Antonio Cánovas del Castillo, nahiz Alfontso XII.Ak sinatu ere.
Biografia: Antonio Cánovas del Castillo (Málagan, 1828an-Arrasaten 1897an)
politiko eta historialari espainiarra. XIX. Mende bukaeraren zenbait aldiz Espainiako
gobernuburu izan zen.
Espainiako monarkiaren berrezarpenaren irudi nagusiena, alderdi
kontserbadorearen buru eztabaidaezina zelarik. Kritika handiak jaso zituen
demokrazia itxurarekin konformatu baitzen, txandakako sistema bultzatuz,
esklabotasunaren alde egoteagatik eta abar.
Canovasen sistema politikoak demokrazia tradizionala eta ez iraultzailea ezarri
nahi zuen. Sistema honek, monarkian oinarrituta, bipartidismoa eta agintea
txandakatzea defendatzen zuen.
Cánovasek historia gogoko zuen, 1854an, Historia de la decadencia española
argitaratu zuen. Garai hartan Leopoldo O'Donnellekin elkartu zen haren karrera
politikoa hasiz. Manifiesto de Manzanares deritzona idatzi zuen.
Unión Liberal alderdiko kide izanik, Malagan aurkeztu ondoren diputatu
izatea lortu zuen. O'Donnell bizitza politikotik desagertzean, bere karrera politikoak
abiadura handia hartu zuen: Cádizeko gobernadore zibila; 1864an, Gobernazio
ministroa eta 1865ean, Ministro de Ultramar.
1868ko iraultzaren ondoren, nahiz eta Borboiak erbesteratuta izan, Cánovas
Elisabet II.Aren semearen itzulia prestatzen hasi zen.
1874an, Martínez Campos Sagunton pronuntziatu zen Alfontso XII.A errege
aldarrikatuz. Ekimen honek ezustean harrapatu zuen Cánovas, berak ere Alfontsoren
berrezarpena prestatzen ziharduelako. Horren inspiraziokoa zen Sandhursteko 1874ko
manifestua, Alfontsoren sinadura bazuen ere.
Espainiako gobernuan txandakako sistema proposatu zuen partidu nagusien
artean. Honela ordura arte izandako tentsio politikoak ekiditeko. Txandakatzea
lortzeko, aurretiaz gehiengoak prestatu behar ziren tokiko kazikeen laguntzarekin.
Modu honetan, hauteskundeetako iruzur sistema ezarri zen. Berak zazpi aldiz
presidentzia lortu zuen.
Cánovas 1897ko abuztuaren 8an, anarkista italiar batek erail zuen Arrasateko
Santa Agedako bainuetxean. Anarkistak mendekatu nahi zuen 1896ko Korpus
eguneko Bartzelonako atentatuaren ostean izandako errepresioa eta anarkistei jarritako
heriotza zigorrak.
Jasotzailea: Espainiarrak, euskaldunak barne.
Testuaren helburua:
Foruen desagerpena ezagutaraztea.
Jatorria: publikoa lege bat delako.
Kokatze kronologikoa eta espaziala: Madrilen 1876.07.21ean (azken gerra
karlista bukatu ondoren).
2. Analisia
Testuaren egitura: Testu hau sarrera batez eta lau artikuluz osatuta dago
Testuaren ideia nagusiak: Euskal Probintzietako foruen abolizioa.
Bigarren mailako ideiak (kontzeptuak):

Foruak


idatzitako euskal usadioak. Probintzia bakoitzak bereak zituenak.
Honek suposatzen zuen zergak ez ordaintzea (bakarrik donativo izenekoa) eta
Espaniako armadan derrigorrez parte ez hartzea (itsas zerbitzuan izan ezik).
Aduanak, Gaztelako mugan izatea eta pase forala, 1841ean Esparterok abolitu
zituen eta ez ziren berriz berreskuratu.
Arma zerbitzua: Foruen desagerpenarekin batera, euskaldunek zerbitzu militarra
egin behar zuten Espainian. Ordura arte, itsas armadarako kostaldeko herriek,
baino ez zuten osatu behar kupo bat, Gainontzeko herriek ez zuten gizonik eman
behar.
Kontribuzio, errenta eta zergak: Hauek euskal probintziei zegozkien ziren zerga
berriak ziren. Foruen garaian, donativo izenekoa ordaintzen zuten noizean behin.
3Testuingurua
Aurrekariak: Foruak antzinako erregimenaren idatzitako usadioak ziren,
Espainiako lurraldeak gobernatzeko balio zutenak eta. Liberalismoa ezarri
zenerako, Euskal probintziarenak eta Nafarroarenak baino ez ziren geratzen.
Azkenak abolitzean Aragoi koroakoak (Aragoi, Katalunia eta Valentzia) izan
ziren, lurralde hauek austriar hautagaiaren alde Ondorengotza Gerran borrokatu
eta galdu zutelako.
Foruak lurralde bateko legedi berezia zirenez, sistema liberalean egokitze
txarra zuten, Liberalismoa berdintasunean eta askatasunean oinarritzen zelako.
Hori dela eta, konstituzio guztietan foruak ez ziren aipatu edo aldaketaren
beharra adierazten.
Lehenengo Gerra Karlistako (1833-1839) operazio militarrek Euskal
Herrian izan zuten eszenatoki nagusia, karlisten hautagaia eta foruen etorkizuna
lotu zelako.
Gerra hau bukatu zen Bergarako Itunari esker. Espainiako Gorteek
berretsi zuten itun hau furuei balio juridikoa emanez 1839.10.25eko legearekin.
Geroago, 1841ean, euskal diputazioak Esparteroren kontra altxatu
zirenez, zigor moduan baimen forala abolitu zen eta barneko aduanak kostaldean
eta Frantziako mugan jarri ziren. Espartero gobernuko presidentzia amaitzean
1843an, foru eskumen hauek ez ziren berreskuratu.
Foruek 1876.07.21 arte iraun zuten. Desagerpen hau azken gerra
karlistako (1872-1876) porrotaren ondorioa izan zen. 4. Testuaren garrantzia
Ondorioak bi motatakoak izan ziren: bat-batekoak eta gerokoak. Lehenengoak
dokumentu honetan aipatzen dira (arma zerbitzura joatea, estatuko gastuetan
parte hartzea eta Espainiako konstituzioa onartzea). Geroko ondorioen artean,
Itun Ekonomikoa azpimarratu behar dugu. Cánovas del Castillok, gobernuburu
zelarik, euskal probintzietako ordezkariekin itun hau sinatu zuen, foruzaleen
artean liberalak zeudelako ere. Itun horren arabera aldundiek finantza autonomia
izan zuten (zergak finkatu, bildu eta kudeatu). Hauek urtero, adostutako diru
kopuru bat estatuari eman behar zioten. Autonomia administratibo honekin
inbertsioak eta zerbitzu asko garatu ziren, azken finean industrializazio prozesua
ahalbideratuz.
Arlo politikoari dagokionez, foruen galera etsipena sortu zen, hortaz
nazionalismoak errotzeko izan zuen erraztasuna.
Ondorioztapenak: Foruak, liberalismoaren ustez, anakronismoa ziren estatu
bateratu eta askatasun printzipioak (soziala, juridikoa, ekonomikoa) zalantzan
jartzen zituztelako. Hortaz, etengabeko saiakerak foruak murrizteko edo
abolitzeko.
Foruzaleek pribilegio hauen defentsa absolutismoarekin lotu zuten.
Horregatik, Antzinako Erregimenaren indarrak gaindituak izatean, foruek bide
berbera jarraitu zuten.
Herri xumeari dagokionez, foruez baliatzen ziren zenbait abantail izateko,
adibidez, lur komunalak. Lur hauek desamortizazioa baino lehenago, dohainik
edo errentan gutxiagorekin ustia zitzaketen.
Kleroa ere haserre zegoen etengabeko desamortizazio sekular eta
erregularrarekin. Arrazoi honengatik elizgizonek karlismoarekin bat egin zuten
pulpitoetakik liberalismoaren antiklerikalismoa salatuz.
Aduanak ziren foralista liberalak eta tradizionalistak banatzen zuen arazoa.
Euskal burgesia liberala zen eta bere produktuetarako merkatu espainiarra behar
zuen. Beste aldetik, herri xumea tradizionalista zen. Horrek barneko mugak nahi
zituen atzerritik produktu merkeago erosi ahal izateko.
Amaitzeko esan behar da, foruak, aztarna anakronikoa zirenez, beren egunak
zehaztuta zeuden. Europako potentziek, bere aldetik, ezer gutxi egin zuten
beraien alde, estatu askotan liberalismoa ezarrita zegoelako. Galera horrek
lagundu zion Sabino Aranari euskal nazionalismoa sortzen.


2. Analisia
Testuaren egitura: Testu hau sarrera batez eta lau artikuluz osatuta dago
Testuaren ideia nagusiak: Euskal Probintzietako foruen abolizioa.
Bigarren mailako ideiak (kontzeptuak):
Foruak: idatzitako euskal usadioak. Probintzia bakoitzak bereak zituenak.
Honek suposatzen zuen zergak ez ordaintzea (bakarrik donativo izenekoa) eta
Espaniako armadan derrigorrez parte ez hartzea (itsas zerbitzuan izan ezik).
Aduanak, Gaztelako mugan izatea eta pase forala, 1841ean Esparterok abolitu
zituen eta ez ziren berriz berreskuratu.
Arma zerbitzua: Foruen desagerpenarekin batera, euskaldunek zerbitzu militarra
egin behar zuten Espainian. Ordura arte, itsas armadarako kostaldeko herriek,
baino ez zuten osatu behar kupo bat, Gainontzeko herriek ez zuten gizonik eman
behar.
Kontribuzio, errenta eta zergak: Hauek euskal probintziei zegozkien ziren zerga
berriak ziren. Foruen garaian, donativo izenekoa ordaintzen zuten noizean behin.
3Testuingurua
Aurrekariak: Foruak antzinako erregimenaren idatzitako usadioak ziren,
Espainiako lurraldeak gobernatzeko balio zutenak eta. Liberalismoa ezarri
zenerako, Euskal probintziarenak eta Nafarroarenak baino ez ziren geratzen.
Azkenak abolitzean Aragoi koroakoak (Aragoi, Katalunia eta Valentzia) izan
ziren, lurralde hauek austriar hautagaiaren alde Ondorengotza Gerran borrokatu
eta galdu zutelako.
Foruak lurralde bateko legedi berezia zirenez, sistema liberalean egokitze
txarra zuten, Liberalismoa berdintasunean eta askatasunean oinarritzen zelako.
Hori dela eta, konstituzio guztietan foruak ez ziren aipatu edo aldaketaren
beharra adierazten.
Lehenengo Gerra Karlistako (1833-1839) operazio militarrek Euskal
Herrian izan zuten eszenatoki nagusia, karlisten hautagaia eta foruen etorkizuna
lotu zelako.
Gerra hau bukatu zen Bergarako Itunari esker. Espainiako Gorteek
berretsi zuten itun hau furuei balio juridikoa emanez 1839.10.25eko legearekin.
Geroago, 1841ean, euskal diputazioak Esparteroren kontra altxatu
zirenez, zigor moduan baimen forala abolitu zen eta barneko aduanak kostaldean
eta Frantziako mugan jarri ziren. Espartero gobernuko presidentzia amaitzean
1843an, foru eskumen hauek ez ziren berreskuratu.
Foruek 1876.07.21 arte iraun zuten. Desagerpen hau azken gerra
karlistako (1872-1876) porrotaren ondorioa izan zen. 4. Testuaren garrantzia
Ondorioak bi motatakoak izan ziren: bat-batekoak eta gerokoak. Lehenengoak
dokumentu honetan aipatzen dira (arma zerbitzura joatea, estatuko gastuetan
parte hartzea eta Espainiako konstituzioa onartzea). Geroko ondorioen artean,
Itun Ekonomikoa azpimarratu behar dugu. Cánovas del Castillok, gobernuburu
zelarik, euskal probintzietako ordezkariekin itun hau sinatu zuen, foruzaleen
artean liberalak zeudelako ere. Itun horren arabera aldundiek finantza autonomia
izan zuten (zergak finkatu, bildu eta kudeatu). Hauek urtero, adostutako diru
kopuru bat estatuari eman behar zioten. Autonomia administratibo honekin
inbertsioak eta zerbitzu asko garatu ziren, azken finean industrializazio prozesua
ahalbideratuz.
Arlo politikoari dagokionez, foruen galera etsipena sortu zen, hortaz
nazionalismoak errotzeko izan zuen erraztasuna.
Ondorioztapenak: Foruak, liberalismoaren ustez, anakronismoa ziren estatu
bateratu eta askatasun printzipioak (soziala, juridikoa, ekonomikoa) zalantzan
jartzen zituztelako. Hortaz, etengabeko saiakerak foruak murrizteko edo
abolitzeko.
Foruzaleek pribilegio hauen defentsa absolutismoarekin lotu zuten.
Horregatik, Antzinako Erregimenaren indarrak gaindituak izatean, foruek bide
berbera jarraitu zuten.
Herri xumeari dagokionez, foruez baliatzen ziren zenbait abantail izateko,
adibidez, lur komunalak. Lur hauek desamortizazioa baino lehenago, dohainik
edo errentan gutxiagorekin ustia zitzaketen.
Kleroa ere haserre zegoen etengabeko desamortizazio sekular eta
erregularrarekin. Arrazoi honengatik elizgizonek karlismoarekin bat egin zuten
pulpitoetakik liberalismoaren antiklerikalismoa salatuz.
Aduanak ziren foralista liberalak eta tradizionalistak banatzen zuen arazoa.
Euskal burgesia liberala zen eta bere produktuetarako merkatu espainiarra behar
zuen. Beste aldetik, herri xumea tradizionalista zen. Horrek barneko mugak nahi
zituen atzerritik produktu merkeago erosi ahal izateko.
Amaitzeko esan behar da, foruak, aztarna anakronikoa zirenez, beren egunak
zehaztuta zeuden. Europako potentziek, bere aldetik, ezer gutxi egin zuten
beraien alde, estatu askotan liberalismoa ezarrita zegoelako. Galera horrek
lagundu zion Sabino Aranari euskal nazionalismoa sortzen.


Testuaren aurkezpena (Sarrera)

דOligarquía y caciquismo como la forma actual de gobierno de España. Urgencia y modo de cambiarla” lanaren pasartea

×Egilea: Joaquin Costa

×Aragoikoa

×Jurista, pentsalari, geografoa eta idazlea

×Nekazaritzan aditua. Hauteskundetara aurkeztu nekazal partidu batean

×Erregenerazionismoaren ordezkari nagusia

×Irakaskuntza Aske Erakundearen partaidea

×Testu literarioa: saiakera politikoa. Testu publikoa. Lehen mailakoa.

×Gaia: sistema canovistaren kritika

×Noiz eta non? Nori zuzenduta?

×1901. Madrilgo Ateneoan aurkeztutako memoria eztabaidatzeko. Ondorioz, Espainiako iritzi publikoari zuzenduta.

×Egoera: Berrezarkuntza (Errestaurazio) garaia. Maria Cristinaren erregeordetzaren hasieran, Alfonso XIII.Aren adingabetasunean. Sagasta gobernuburua.

Testuaren Analisia (barne analisia)

§Egitura eta ideia nagusiak

×Lau paragrafotan garaiko Espainiako sistema politikoa analizatzeko klabeak. Ideia nagusiak:

1.Sistema politikoaren oinarrizko osagaiak hiru dira: oligarkak, kazikeak eta gobernadore zibilak

2.Oligarkak eta kazikeak partidu politikoetan sailkatzen eta integratzen dira. Klase kontserbadorea eta zuzentzailea osatzen dute baina ez dira nazioaren partea, zerbait arrotza baizik, beren interesen arabera bakarrik jarduten dutelako

3.Klase gobernatzailea ustelkeriaren eta hauteskunde faltsutzearen bitartez inposatzen da

×Aurreko ideien azalpena:

1.Hiru osagaiak: oligarkak, kazikeak eta gobernadoreak

-Canovas sistemaren antolatzailea.

-Helburua: sistema britainiarra imitatzea

-Hori ziurtatzeko azpijokoaren egitura:

-Madrilen: partiduen eliteak. Modu peioratiboan aurkeztuak (primateak) besteak bezala.

-Probintzietako kazikeak egitura piramidal batean integratuta (lehen, bigarren mailako jauntxoak…). Sistema klientelista. Faboreak faboreen truke …

-Gobernadore zibila:

-Gobernuaren delegatua probintzietan

-Sistemaren bermatzailea. Azpiegituraren emailea.

2.Partidu politikoetan sailkatuta. “Gorputz arrotza” osatzen dute

-“Klase gidari … alderditan banatuta”

-2 partiduak azaldu.
Liderrak aipatu. Lider berriak testuaren garaian

-“Zergen kontrola, ministerioak, kapitantzak, telegrafoa ... " beren menpe daude

- Sieyesek esango zuen: “imperium in imperio”

-Ez dira nazioaren ordezkariak baizik eta beren interes propioen defendatzaileak. Boterea horretarako erabili.

3.Klase gobernatzaileak ustelkeriaren, eta hauteskunde faltsutzearen bitartez kontrola inposatu

-Hauteskunde sistema eta iruzurra ondo azaldu

Beraz ð kritika zorrotza baina egia hutsa deskribatzen du.

Testu ingurua (kanpo analisia)

ØLotura: testuinguru historikoa zein da? Berrezarkuntzaren sistema politikoa eta Erregenerazionismoa (Birsorkuntza).

ØBeraz, azaldu behar duguna:

§Borbonen dinastiaren itzulera eta Canovasen lehenengo neurriak (3 lerro orokorrean)

§Canovasen sistema politikoa: txandakatzea eta alderdi-bitasuna (orain arte esan ez duguna) + Zentralismo eta kontrol ideologikoa (gainetik; 3 lerro)

§Konstituzioa. Konstituzio erreala eta formala.

§Hauteskunde-ustelkeria eta jauntxokeria (Kazikismoa). Jakina, esan ez duguna.

§98ko hondamendia aipatu eta ondorioak ondo azaldu: Erregenerazionismoa (Birsorkuntza) bereziki

Ondorioa

oTestuaren garrantzia:

×Testu oso baliogarria Berrezarkuntza garaiaren errealitatea ezagutzeko. Subjektibotasuna? Ez errealitate hutsa.

×Ideia berrien lagina argia. Birsorkuntzaren adibide entzutetsua.

×Lanaren hedapen handia eta eragin handia garaiko intelektualen artean eta iritsi publikoan.

oIdeia hauek aldaketak eta erregimenaren bukaera bizkortu zituzten. Oso laburrean, Alfontso XIIIren aldiko bilakaera aipatu (1902-1923)

×Txandakatzea ahuldu.

×Lider asko.

×Partidu eta ahots berriak.

×Arazo asko eta sakonak

×1923 Primo de Riveraren diktadura: etena baina ez abolitua


2.Partidu politikoetan sailkatuta. “Gorputz arrotza” osatzen dute

-“Klase gidari … alderditan banatuta”

-2 partiduak azaldu. Liderrak aipatu. Lider berriak testuaren garaian

-“Zergen kontrola, ministerioak, kapitantzak, telegrafoa ... " beren menpe daude

- Sieyesek esango zuen: “imperium in imperio”

-Ez dira nazioaren ordezkariak baizik eta beren interes propioen defendatzaileak. Boterea horretarako erabili.

3.Klase gobernatzaileak ustelkeriaren, eta hauteskunde faltsutzearen bitartez kontrola inposatu

-Hauteskunde sistema eta iruzurra ondo azaldu

Beraz ð kritika zorrotza baina egia hutsa deskribatzen du.

TESTU INGURUA (kanpo analisia)

ØLotura: testuinguru historikoa zein da? Berrezarkuntzaren sistema politikoa eta Erregenerazionismoa (Birsorkuntza).

ØBeraz, azaldu behar duguna:

§Borbonen dinastiaren itzulera eta Canovasen lehenengo neurriak (3 lerro orokorrean)

§Canovasen sistema politikoa: txandakatzea eta alderdi-bitasuna (orain arte esan ez duguna) + Zentralismo eta kontrol ideologikoa (gainetik; 3 lerro)

§Konstituzioa. Konstituzio erreala eta formala.

§Hauteskunde-ustelkeria eta jauntxokeria (Kazikismoa). Jakina, esan ez duguna.

§98ko hondamendia aipatu eta ondorioak ondo azaldu: Erregenerazionismoa (Birsorkuntza) bereziki

Ondorioa

oTestuaren garrantzia:

×Testu oso baliogarria Berrezarkuntza garaiaren errealitatea ezagutzeko. Subjektibotasuna? Ez errealitate hutsa.

×Ideia berrien lagina argia. Birsorkuntzaren adibide entzutetsua.

×Lanaren hedapen handia eta eragin handia garaiko intelektualen artean eta iritsi publikoan.

oIdeia hauek aldaketak eta erregimenaren bukaera bizkortu zituzten. Oso laburrean, Alfontso XIIIren aldiko bilakaera aipatu (1902-1923)

×Txandakatzea ahuldu.

×Lider asko.

×Partidu eta ahots berriak.

×Arazo asko eta sakonak

×1923 Primo de Riveraren diktadura: etena baina ez abolitua

Entradas relacionadas: