Espainiako Gerra Zibileko bandoak

GERRA ZIBILA ESPAINIAN 1936ko otsaileko hauteskundeetan, Fronte Popularra atera zen garaile. Horren ondorioz, gizarteko sektorerik kontserbatzaileek eta atzerakoienak indarraren bidez boterea hartzea erabaki zuten. Altxamendua uztailaren
18an hasi bazen ere, aurretiaz, errepublikarrek gobernuaren boterean eman zituzten lehen egunetan, borroka, liskar eta barne banaketa sakonak gertatu ziren. Altxamendu militarraren garaipen partzialak areagotu egin zuen Espainiaren banaketa, bi alderditan: nazionala edo matxinatua eta errepublikarra edo legezkoa. Errepublikako indar demokratikoek ordura arte lotutako aurrerapenek asaldatu egin zituzten Alemaniako eta Italiako erregimen totalitarioak. Haien laguntza matxinatuei eman zieten eta Mendebaldeko potentziek parte hartu ez izan arren, Sobiet Batasunak izan ezik. Gatazka zibilak bere horretan iraun zuen 1939.Urtera arte. Urte horretan, botere banaketa, eta, beraz, sistema liberal demokratikoa, behin betiko desagertu ziren. Horren ordez, diktadura militarra ezarri zen, Francisco Franco jenerala buru zela. Diktadurak ia berrogei urte iraun zuen. Gerratik eratorritako ondorioek egoera politikoan ez ezik, egoera ekonomikoan, sozialean eta kulturalean ere izan zuten eraginik. Izan ere, herrialdea erabat suntsiturik geratu zen, gabeziaz josia eta inolako askatasunik gabe. Espainia nazionala zen altxamenduak trabarik aurkitu ez zuen eta hiri (Zaragoza. Oviedo,Araba, Nafarroa...) eta eskualde (Leon Gaztela..) tradizionalak. Gerrari aurre egiteko baliabide asko zituzten, hala nola, Gaztelako eta Leongo ekoizpena, Galiziako azienda eta horrez gain, klase dirudunek eta Eliza katoliko gehienak finantza arlotan ematen zieten laguntza. Nazioarteko laguntzari dagokionez, Alemaniak, Hitlerrek,(Condor legioa, materiala eta militarrak eman), Portugalek (Viriato Legioa) eta Italiak, Mussolinik. (materiala, boluntarioak, hegazkinak...) lagundu zieten. Matxinatuak alderdi politikoen arabera banatzen zituzten miliziak: Espainiako Falangea eta Elkarte Tradizionalista, erreketeak eta Herri Ekimenaren gaztedia. Hauen artean agintari profesional asko zeuden eta afrikarren laguntza zuten. Espainia errepublikarrari dagokionez, haatik, lurralde espainiarreko zatirik handienak berain esko, 21 hiri buru (Madril, Bartzelona..). Hauek zituzten baliabideei dagokionez, Espainiako Bankuko urre gordenika, Kataluniako ehungintza, Euskal herriko siderurgia..

Zegoen

Nazioarteko laguntzari dagokionez, Sobiet Batasunak (Brigada Internazionalista sustatu zuenak) eta Mexikok lagundu zuten. Errepublikarren esku ere langile mugimenduek eta ezkerreko errepublikarren alderdiek osatzen zuten miliziak zeuden, eta itsasoko eta aireko armada. Lehen esan bezala, altxamendu militarra 1936ko uztailaren 17an hasi zen, Melillako, Ceutako eta Tetuango soldadu taldeak Errepublikaren aurka matxinatu zirenean. Uztailaren 18an, altxamendua lberiar penintsula osoan zehar hedatu zen Alemaniarren laguntzarekin. Matxinatuen estrategia Madril hartzea zen, Gobernua zegoen tokia. Horretarako hiru zutabetan banatu ziren. Bat Extramaduratik barrena zihoan iparralderantz gero bitan banatuko zena, eta beste bat Mola jeneralak gidatua Nafarroatik Madrilgo iparraldeko mendilerroarino iritsi zena. 1936ko urriaren hasieran nazionalak Madriletik gertu zeudenez, Gobernua Valentziara joan zen. Momentu horretan bi alderdietarako laguntza iritsi zen. Hala ere, matxinatuen estrategia ez zen ondo atera. Beraien hurrengo helburua iparraldeko kanpaina erasotzea zen; izan ere, okerrago horniturik zeuden. Lehenik, Irun eta Donostla hartu zuten, ondoren
Bizkaia aldera joan zen. 1937ko apirilaren 26an Gernika bonbardatu zuten, azoka egunean, Francoren agindupean nahiz eta berak ez onartu. Errepublikanoek ikusi zuten matxinatuak gerturatzen ari zirela, beraz, Bilbon burdinazko gerrikoa eraiki zuten. Hala ere, ez zen eraginkorra izan egileak planoak matxinatuei eman baitzizkien. Handik, eta Asturias hartu zituzten, J2a4uarinarEitzspaaeinrbiaeksoteGraetrurza.ZHibailiaabreenr Kantabria iparraldeko errepublikarren frontea desagertuz etbauzEtuusa kre°n aipatu beha da, Santoñako hitzarmena 1937ko a iparraideko frontearen galeran Santoñatik gertu, EAJkoeta Gorpo Truppe Voiontarieko hitzarmena izan zela. Galera honekin, (Italiarrak) buruzagiek sinatutako bake-errepublikarren alderdia oso egoera kaskarrean geratu zen eta 1937ko neguan Teruel hartu etagero Aragoitik azkar egin zuten aurrera Castellora iritsiz, 1938ko apirilean. Honen ondorioz, errepublikarren lurraldea bitan banatzea lortu zuten. Baina, matxinatuak iparraldetik kontraerasoa egiteko agindua eman zuen. 1938ko uztailaren 25ean hasi zen Ebroko Gudua, gatazka oso luzea izan zen eta asaldatuek irabazi zuten. Ebroko gatazkaren ondoren, errepublikanoak oso egoera larrian zeuden, oinarrizko elikagairik gabe, Sobiet Batasunaren laguntza eskasa, arma gutxl.. Ondorioz, Brigadistek atzera egin zuten eta gainera anarkisten eta komunisten artean barne gatazka handiak zeuden. 1939ko lehen asteetan, Frankok Katalunia erasotu zuen. Lehenik, Tarragona ondoren, urtarrilean, Bartzelona, dagoeneko gobernua hara mugituta zegoen. Katalunia erori zenan, matxinatuak Madril hartzera joan ziren eta zonalde batzuk errepublikarren esku jarraitu arren, Casado koronelakiWitilOaliblu zuen, 1939ko apirilaren 1 ean qerrai amaiera emanez. Nahiz eta Francok Gerra Zibilean jarraian bere gobernu totalitarioaren lehen urratsak eman, garaiko gobernua errepublikanoa zen. Honen sendotasun ezak eta armadako aginte batasun ezak baldintzatu zuten errepublikarren porrota. Aldaketa ugariek adierazten zuten gobernuaren ezegonkortasun politikoa. Hori garbi ikusten da gobernu errepublikarrak lau aldi izan baitzituen. Lehenengo, Casare5 Quriogak dimititu egin zuen4rne-iak ematearen kontra baitzegoen, ondorioz, Barriok ordezkatu zuen. Honek ere dimisioa aurkeztu zuen, baina kasu honetan Mola jeneralarekin negoziazioak porrot egin zuen. Bigarrenean, uztailaren 19an, Jose Giralek hartu zuen gobernua, gobernu ezkertiar moderatua osatuz. Honen aginpidea murrizturik zegoen, herri mugimendu iraultzaileengatik eta langile erakundeei arrnak eman zizkietelako. Ondoren, hirugarren aldian, 1936ko irailetik aurrera, Francisco Largo Caballero jarri zen. Honek, berriz, erreforma militarrak(Errepublikako armada sortzea), politikoak eta ekonomikoak egin zituen. Garai honetan gobernua Valentziara eramatea erabaki zuten. Azkenik, laugarren aldian, 1937an gobernu krisia egon zen , komunisten eta anarkisten Bartzelonako liskarraren ondorioz. Hortaz, Juan Negrin jarri zen. Negrinen agindupean, gobernua Bartzelonan finkatu zerb. CerWrbesteratu egin zen. Ondoren itzuli egin zen baldintzarik gabeko errendizioa sinatzeko. Lehen esan bezala, nahiz eta gerran egon, errepublikarrek erreformak egin zituzten: hezkuntzan (alfabetizazio prozesua, liburutegiak sortu..)... Eta atzerriko konpromiso intelektuala zegoen, hala Kultuaren Defentsarako eginiko Idazleen II. Biltzarrean, Orwell etorri zen, beste batzuen artean. Instituzionalizatzea eta Francisco Franco jeneralak zuen botergeargr Alderdi nazionalean, ordea, beraien politikaren ezau uieztako. Ib9a3t6kzoenuzetasitiaetauna, Sanjurjo hiltzean batzar militarra osatu zuten esku hartze militar guztiak antolatzeaz eta gidatzeaz arduratu zentp.T Urte hartako urriaren 1 ean, Francisco Franco jenerala Estatuko Gobernu buru eta izendatu zuten. Horrez gain, Estatuaren Batzar Teknikoa osatu zuen Francok eta zazpi komitez osaturik zegoen. 1937ko apirilean falangistek eta erreketeek diktadurako alderdi bakarra osatu zuten, Espainiako Falange Tradizionalista eta JONSena. Mugimendu Nazionaleko alderdi bakarra. Francoren lehen gobernuan, 1938ko urtarrilaren 30ean osatua, Franco zen lehendakaria