Erliebearen Sorrera eta Prozesu Geologikoak (Barne eta Kanpo)

1. ERLIEBEAREN SORRERA

Barne-dinamika

Lurraren barne-dinamikak sortzen ditu egitura geologiko handienak, adibidez: mendikate handiak, baita ozeanoetako uharte bolkanikoak eta sumendi kontinentalak ere, plaka tektoniken ondorioz.

Kanpo-dinamika

Lurraren kanpo-dinamika kanpo-agente geologikoek gauzatzen dute, hala nola, haizeak, urak eta izaki bizidunek, eta barne-dinamikak sortutako egituran eragiten dute. Agente horiek prozedura honen bidez erliebea aldatzen dute: meteorizazioa, higadura, garraioa eta sedimentazioa.

1.1. MENDIKATEAK

Motak

• Mendikate periozeanikoa: Litosfera kontinentalaren azpian litosfera ozeanikoaren subdukzioa gertatzean sortzen dira, adibidez: Andeak.
• Uharte arkuak: Jatorri bolkanikoko uharteak dira, adibidez: Filipinak, Japonia.
• Kontinentearteko mendikateak: Litosfera kontinentaleko plaken arteko talkaren ondorioz sortzen dira. Bi plaken arteko sedimentuak harrapatuta geratzen dira, eta tolesturak egiten dira, adibidez: Himalaia.

2. KANPO-PROZESU GEOLOGIKOAK

Meteorizazioa

Lurraren gainazalean kanpo-agenteen eragipean dauden arrokak eraldatu egiten dira dauden tokian bertan, material ahulagoak bilakatuz.

Faktoreak

• Ama-arrokaren litologia
• Klima
• Topografia
• Denbora

Motak

• Kimikoa: Mineralak aldatzen dituzten erreakzio kimikoak gertatzen dira jatorrizko arrokan edo ama-arrokan, horren ondorioz erresistentzia txikiagoko mineralak sortzen dira.
• Biologikoa: Izaki bizidunek aldaketak eragiten dituzte arroketan.
• Fisikoa: Tenperatura-aldaketek edo beste faktore batzuek arroka zati txikiagotan puskatzea eragiten dute, baina arroken ezaugarriak aldatu gabe.

Meteorizazio Fisikoaren Motak

• Gelifrakzioa: Arroketan pilatutako ura izoztearen eta urtzearen ondorioz gertatua.
• Haloklastismoa: Uretan disolbatutako gatzen kristalizazioak eragina.
• Termoklastismoa: Bat-bateko tenperatura-aldaketek eragina.

Higadura

Kanpo-agenteek arrokak gastatzeari deritzo. Prozesuaren ondorioz sedimentu edo detritu partikulak lortzen dira.

Kontzeptu Osagarriak

• Higatzeko ahalmena (Higagarritasuna): Agente geologikoek materialak higatzeko duten ahalmena da.
• Higagarritasuna (Arrokaren erraztasuna): Arrokak higatzeko zenbateko erraztasuna duen adierazten du, arrokaren litologiaren araberakoa da.

Garraioa

Sedimentuak alde batetik bestera eramatea da, urrun nahiz hurbil.

Garraiobidearen Indarraren Arabera

• Aire bidezko garraioa: Haizeak egiten duena da. Hiru modutan gertatzen da: biraka, jauzika eta esekita.
• Ur bidezko garraioa: Aire bidezkoan gertatzen diren prozesuak gertatzen dira, baita flotatzen eta disoluzioan ere.
• Izotz bidezko garraioa: Sedimentuak izotzean atxikita garraiatzen dira, tamaina guztietakoak izaten dira.

Sedimentazioa

Garraiatutako materialen metaketa da. Gertatzen den lekuari arro sedimentario esaten zaio.

Diagenesia

Kanpo-agenteek metatutako sedimentuak arroka trinko bilakatzeko prozesu-multzoari esaten zaio. Prozesu batzuk dira sedimentuaren trinkotzea, deshidratazioa eta partikulen zementazioa.