Colioris efektua

Tenperatura:

Altitudearekin jaitsi. Altuera↑→presioa ↓→ Dentsitatea ↓→tenperatura ↓ Tenperatura inbertsioa: gau hotz eta izartsuetan Lurrak igorritako beroak alde egin eta beheko aire masa hoztu. Gorago epelago. Aireak ezin du igo. Eguzkiak berriro. Berotzean hausten da. 

Atmosferaren dinamika orokorra:

Lurra biraka ari da, eta errotazio- Mugimendu horrek Coriolis efektua sortzen du. Ondorioz, haizeak desbideratu egiten dira eskubiruntz Ipar Hemisferioan eta ezkerrerantz Hego hemisferioan.Hemisferio bakoitzean 3 Zirkulazio-zelula sortzen dira.
1) Hadley Zelulaà 0º eta 30º latitude artean. 0º latitudean edo Ekuatorean tenperatura ↑ da eta presioa ↓. Airea goruntz eta eskubiruntz desplazatzen da eta 30º latitudean paraleloki Mugitu, hoztu eta beherantz jaisten da Ekuatorerantz lurrazaletik alisio Haizeak sortuz (Ekuatorean ekialdetik mendebaldera doazen aire iraunkorrak. 2) Konbekzio-zelula Polarrakà poloetan T↓ eta P ↑. Aire hotzak behetik edo lurrazaletik mendebalderantz doaz eta 60º Latitudean eskubirantz desbideratu eta goitik itzultzen da poloetara. Poloetako Haize hotzak eta tropikoko haize epelak talka egiten duten guneari fronte Polarra deitu.
3)Ferrel zelulakà 30º latitudetik (P↑) 60º latitudera (P↓) Aire hotza eskubiruntz doa lurrazaletik mendebaldeko haizeak edo westerlies Deiturikoa sortuz. Ondoren, goitik mendebalderantz bueltatzen da.

Atmosferaren funtzioak:

Iragazki babesgarriaà Ionosferako H2 eta N2 –k x eta g izpiak zurgatzen dituzte eta ondorioz Ionizatu egiten dira. Izpi horiek oso kaltegarriak dira bizidunentzat.

Estratosferako ozono geruzak izpi ultramoreetatik Babesten gaitu (mutazio eragileak dira). Infragorriak ere xurgatzen ditu eta Berotegi efektuan parte hartzen du.Klimaren Erregulazioaà
1)Albedoaren eragina:  Gure planetak islatzen duen eguzki-energiaren Portzentajea da.Hodeiak, hautsa eta Izotza zenbat eta gehiago, albedo handiagoa

. 2)

Berotegi efektu naturala: Zenbait gasek (CO2 , ur lurruna, metanoa Eta oxido nitrosoa) Eguzkitik datorren argi ikusgaia pasatzen uzten dute baina Lurrazalak igorritako izpi infragorriak ez. Ondorioz, tenperatura igotzen da (batez bestekoa 15 ºC). Gizakiaren jardueren ondorioz, berotegi efektua Areagotzen ari da, arazo larriak sortuz.
3) Atmosferako airearen zirkulazioak banatu egiten du Lurrera iristen den Eguzki-energia.      

Ozeanoen dinamika: itsas korronteak

Itsas korronteak: ur-mugimendu etengabeak, Noranzko batean eta nagusiki horizontalean gertatzen direnak.  3 eragile:  Dentsitate-aldeak, Haizeak eta Coriolis Efektua.Bi itsas korronte:
1) Azalekoakà ur-azalean uraren mugimendua haize Nagusiek markatzen dute. Haizeak eragindakoak dira gehien bat, baina Kontinenteen oztopoa eta Coriolis efektuarengatik, ur-zurrunbiloak sortzen dira. Erlojuaren orratzen noranzkoan biratzen dute Ipar hemisferioan. GULF STREAM: Mexikoko Golkotik Ipar Amerikara ur beroa darama. Honi esker Europako klima epelagoa da. Mexiko eta Antilletan azpiko ura igotzen da, ondorioz, klima freskatu.
2)Sakonekoakà Dentsitate-aldeek eragindakoak dira. Ura Zenbat eta hotzago eta gaziago, dentsoagoa izango da, ondorioz, beherantz joan Eta korronteak sortu → korronte termohalinoak. Ozeanoetako ur sakonak, latitude Altuetan eratzen dira. Korronte geldoak dira (ehunka urte pasa daitezke sakoneko Ura berriro azaleratu arte). Ura azaleratzean nutriente ugari ekartzen ditu Fitoplanktonaren ekoizpena bultzatuz, horrela, produktibitate handiko arrantza Guneak sortu (Peru eta Angolako mendebaldeko kostaldean). Prozesu horri Upwelling esan.

Foehn efektuaà

Prezipitazio orografikoak aire mendi Baten gainetik pasatzen denean sortzen dira. Aire hezeak mendian gora egitean Ur-lurruna kondentsatu egiten da eta hodeiak sortzen dira. Prezipitazioak Haizealdeko mendi-hegaletan izaten dira. Beste aldeko hegaletik jaisten den Airea epelagoa eta lehorragoa da eta euritik babestutako eskualdea sortzen da. 
Tornadoakà hodeietatik lurzorura doan eta bere Buruaz biratzen den haize zurrunbilo bortitza. (aldrebeseko kono itxura, Iraupen laburra, gehienetan lur gainean, abiadura handiko haizeak, Ezegonkortasunari loturiko fenomenoa meteorologiko ugari) 

Urakanaà

27º baino tenperatura altuagoko itsas ur Tropikaletan sortzen diren eta eguraldi txar eta bortitzeko guneak eratzen Dituzten haize zurrunbilo bortitzak dira. 
Desberdintasunakà u: Ozeanoen gainean sortu, 5º eta 15º Latitudeetan, haizearen abiadura 120-240km/hkoa batzuetan 250 gainditu, Diametroa 500-1800km, egun batzuk edo aste batzuk iraun, bere sorreran ez dago Fronterik erlazionatuta. T: lur gainean, 20º-50º latitudean Ihemisferioan EEUU, Abiadura handia 500km/hkoa baino handiagoa, diametroa 250km, min-h, Ezegonkortasun atmosferikoa dagoen lekuetan sortu.

Galerna/enbataà

Kantauri itsasoaren kostaldean, egun bero Eta bareetan bat-batean sortzen den haize bortitza, mendebalde edo Ipar-mendebaldetik datorrena. Euria ekar dezake. Maiatza-urria bitartean. Iragartzen Zailak: goizez oso tenperatura altuak (sargori) hego-haizerik gabe, Zerua Garbi, Beroa astuna eta likatsua. Aldaketa hauek: haize ahula eta aldakorra Izatetik Mra eta IMra aldatzen da, T bera egin eta hezetasunak eta P gora, Itsasoa zakartu, denbora guxian gertatu.  Ezaugarri nagusiak: Batez besteko haizea 80 Km/h. Haize boladak 100 km/h gora, Tenperatura 10-12 ºC jaitsi 20 min, eragin Handiena kostaldean, Presio eta tenperatura gradienteak oso handiak, 2000 m-tik Gora egoera normala, Itsasoa zakartu, 3-4 metroko olatuak. 

Tanta hotzaà

Txorro-korrontea Apurtu ondoren, depresio txiki eta hotz bat isolatuta gelditzen da eta orduan Sortzen da tanta hotza. EZAUGARRIAK: depresio garaia, tenperatura minimoa, ez Du fronterik lotuta eta ez da azaleko mapa meteorologikoetan agertzen, maila Horretan egoera antiziklonikoa izaten baita. Uda amaieran  eta udazkenaren hasieran sortzen den egoera Meteorologikoa da. T altuek itsasoa lurruntzea eragiten dute eta aire-masa Ber/hezeek gorantz egiten dute; aire hotzarekin topo egitean ur-lurruna azkar Kondentsatzen da, eta ondorioz, ekaitzak sortzen dira. Ohikoa da Levanteko eta Heko itsasertzeko eskualdeetan.

TXORRO POLARRA:

troposfera gainean lurra inguratzen duen haize korronte azkarra. (Mtik Era) 1) latitudez jaistean, hegoalderantz doan neurrian abiadura gutxitu Eta 2) uhinak eratzen hasten dira. 3) uhinak apurtu egiten dira eta 4) aire Boltsa hotz isolatu bat gertatzen da 900mra, aire beroz inguratua.

El niño/la niñaàaldaketa klimatikoak Eragiten dituztenatmosfera Oszilazioak gertatzen dira. Adb fenomeno hauek. Ozeano Barean gertatzen dira. A) Egoera normalean, alisioek mendebalderantz eramaten dute azaleko ur beroa, Ondorioz: Ozeano Barearen mendebaldean presioa baxuek gorantz daramate aire Bero eta hezea, hodeiak sortuko dira, eta horiekin prezipitazio igari. Sakoneko Urak gorantz egiten du ekialdean; ur hotzen igoerak gaineko airea hozten du eta Presio altuak areagotu egiten dira. Ekialdean azaleratzen diren urek elikagai Ugari daramate, orduan kostaldeko arrantza indartu egiten da. B) El Niño Egoeran, alisio-haizeak baretu egiten dira. Ur beroa ez da mendebalderantz Mugitzen eta ondorioz: prezipitazioak aldatu egiten dira, lehorteak Mn eta Euriteak Ozeano Barearen inguruan. En, ur beroa azalean mantentzen da eta ez Dira ur hotz eta aberatsak azaleratzen, beraz, elikagai-eskasiak eraginda Arrantza murriztu. C) La Niña egoeran alisioak indartu egiten dira, ondorioz: Ur Beroaren mugimendua handiagoa denez, prezipitazioak Mra lekualdatzen dira (indiako monzoiak). Ur sakonen igoera nabarmenagoa da eta Peru aldean ia Ur-azalera heltzen da eta horrek izugarrizko aberastasuna ekartzen dio Arrantzari.
SMOGà hiri guztietako arazoa da. (smog= smoke + Fog). Bi smog mota: Smog azidoa: kea lainoarekin nahastu. Laino trinko Kutsatzailea sortu. Negu hotz eta lanbrotsuetan partikulak eta SO2 nahasten Dira. Azido sulfurikoa sortzen da. Begien narritadura eta arnas aparatuko Arazoak eragin. Smog fotokimikoa: eguzki erradiazioaren eraginez Bigarren mailako kutsatzaileek eratzen duten laino arre eta mehea da. Antizikloi Egoera, intsolazio handia eta haize ahulak. – Eraginak: arnas aparatuaren Narritadura, buruko mina, ikusmen-arazoak, alergiak sortu. Landareetan kalte Handiak. Eraikinen fatxadak kaltetu eta ikuspena murriztu.

Euri azidoaà

Euri arruntak izaera (pH=5,6) azidoa. Sufre eta nitrogeno oxidoek urarekin nahastean azido sulfurikoa eta azido Nitrikoa sortzen dira. Euriak 5,6 pH baino gutxiago eduki behar du azidotzat hartzeko. Igorpentetik oso urrun garraia daitezke azido horiek (adb: Ingalaterra sortu Eta Suedian erori). Bi eratara erori: – Deposizio hezea (prezipitazioekin) – Pausatze lehorra (SO2 eta NOx zuzenean erori). ONDORIOAK: Uretako Ekosistemen pH-a aldatu eta ondorioz espezieak desagertzea • Lurzoruaren pH-a Aldatu eta emankortasuna galdu • Basoetan zuhaitzak hil • Hirietako eraikinak Eta monumentuak kaltetu. 

Ozono geruzaren urritzeaà

Estratosferan ozono geruza dago. Oxigeno Molekuletatik abiatuta sortzen da ozonoa, eguzki-izpi ultramoreak xurgatu Ondoren. Baina hainbat kutsatzailek ozonoarekin erreakziona dezakete eta bere Kontzentrazioa jaitsarazi. Osagaiak dira atmosferan oso bizitza luzea duten Klorofluorokarbonoak (CFCak). Horiek estratosferan apurtu egiten dira eta Kloroa askatzen dute. Kloroa eta ozono molekulak erreakzionatzean kloro Monoxidoa eta O molekula sortzen dira.

Berotegi efektuaà atmosferan dauden gas jakin batzuek Lurrak askatutako energiaren parte bat hartzen dutenean gertatzen den Tenperatura igoera da. Fenomeno naturala da, eta horri esker eusten zaio Lurrazaleko batez besteko tenperaturari. Hainbat giza jarduera gehiegi Ugaltzearen ondorioz sortutako osagai batzuek aldatu egiten dute Lurreko tenperaturaren Arteko oreka, eta Lurra gehiago berotzen da. Lurretik atmosferara igorritako Uhin luzeko energiaren xurgatze-efektu hori CO2ak eragiten du. Hura errekuntzen Ondorioz sortzen da. Metanoak, CFC gasek, ozonoak eta nitrogeno oxidoak ere Eragiten dute fenomeno horretan. 21.Mendearen erdialdera bikoiztu egingo Litzateke gaur egungo CO2aren kontzentrazioa, desorekak sortuko lirateke. ONDORIOAK: Glaziarrak urtzea eta itsas mailak gora egitea, kliman aldaketa nabarmenak, Haizeen eta itsas korronteen zirkulazioaren aldaketen ondorioz. Lehorte horien Ondorioz basamortu bihurtzeko arriskua, bioaniztasunaren galera, kostaldeko Akuiferoak gazitzea eta ur edangarriak gutxitzea. GIZARTE-ONDORIOAK: irla Asko desagertuko lirateke, kostaldeko eremu batzuk lurperatzea, laboreak Aldatu, eritasun batzuen eragina zabaldu