Baliabide fonikoak

EUSKERA

LITERATUR MUGIMENDUAK

Erromantizismoa:

Erromantizismoa XVII.Mendearen bukaeran eta XIX.Mendearen hasiera bitartean Europa osora hedatu zen mugimendua espiritual, filosofiko, artistiko eta kulturala da. Frantziako Iraultza liberalarekin batera gertatu zen.

Ezaugarriak:

-Gizakiaren nagusitasuna, berezitasuenean sinesten zuten.

-Nor banakoaren “NI”a bihurtzen da munduko ardatza.

-Herri bakoitzak bere nortasuna duela sinesten zuten.

-Herri txikien nortasuena baloratzen zuten eta herri literaturari garrantzi gehiago ematen zuten.

-Ideologia aldetik, abertzaletasuna, Kristatasuena eta Erdi Aroaren zaletasuna agertzen duten.

-Izadiak garrantzi handiak zuten. Isadia idazlearen sentimenduaren isaladatz hartzen zuten.

-Iragana miresten zuten.

-Gai dramatikoak eta negar eragileak lantzen ziren.

-Bertsolariatzaren mugan muegitzen ziren poetak.

Garaiko Gizartea:

Politika: 1876 Arban Bizkaian Gipuzkoan zeuden foruak galdu ziren.

Kultura:Karlistadaren porrota ez zuen literaturan foru-zaletasuna hil.

-Napoleon Bonapartek euskalkien  ugak finkatu zuen.

-Iparraldean folklore eta kantu-bilduma asko argitaratu zen.

-Erromantizismoaren idazleak: Pierra Topet “Etxahun”, Indalezio Bizkarrondo “Bilintx” eta Jean Baptiste Elizanburu.

Sinbolismoa:

Erromantizismoaren odoren egon zen mugimendua da esan daiteke. Erroamntizsmaren adar bat dela baina aldaketa batzuekin.

Ezaugarriak:

-Zeharkako adierazpenak eralitzen dute. Mugimendu honetako olerkiek sinboloak edo metaforak erabiltzen dute. Hizkuntza- maila jasoa ematen da. Erabiliko diren sinbolak “lurra” ama esateko, “itsasoa” maitasun askatzailea esateko “ zilarrezko marrua” ura esateko eta “gurpila” iragana adierazteko dira.

-Heriotzarekiko larridura bizi dute. Denboraren joana bere gai nagusia bihurtu dute metaforaren bidez azalduta.

-Musikaltasuna landu zen. Lotura konplexuak sortu zuten musikaren eta olerkien artean.
Aliterazioa eta beste baliabide batzuen bidez.

-Erromantikoaek bezala oraindik ere abertzaletasuena presente dute garai honetako idazleek baita euskararen aldeko kezka ere.

-Garaiko Gizartea:

Politika:Errepublika ezarri zen Espainan.

-Nazionalismoa bihurtu zen politikaren zutabea.

-Antidemokratikoak ez zuten onartu errepublika berz gerra zibila hasi zen.

-Eusko Jaurlaritza sortu zen 1936an.

-Francoren menpe zegoenez Hego Euskal Herria Eusko Jaurlaritza pikutara joan zen.

Euskara:Euskaltzaileek euskararen alde alegin handiak egin zuten

-Euskararen kezka handitu gin zen.

-Euskaltzaindia sortu zen.

-Sinbolismoaren idazleak: Esteban Urkiaga “Lauaxeta” eta J.M Agirre “Xabier Lizardi”.

Poesia Soziala:

Euskaldunek gerra zibila galdu egin genuen. Garai haientan prentsa nagusi zen giro isil eta ilunaren aurrean helburu informatibo ere bazuen talde horrek: publikoan agertzen ez zena adierazi nahi zuten lanen bidez. Giro eta asmo horrekin sortutako poesiari deitzen zaio poesia soziala.

Ezaugarriak:

-Aberastasuenaren banaketa desorekatuak sorturiko egoera bidegabekoen salaketa.

-Bizitza eta laneko egoera gogorren agerpena.

-
Marjinazio soziala eta egoera horietatik irteteko ezntasuena.

-Gudaren oroimena.

-Bakardadea.

-Etsipena.

Garaiko Gizartea:

Gizareta eta ekonimia:1950ko hamarkadan Hego Euskal Herrisn hazkunde ekonomikoak nabarmen egin ziren.

Turismoaren eraginez Lapurdiko kostalde osan. Barnealedko jende askok, ordea, ezinbestez Pris aldera eta industria gune handietara jo behar izan zuen lan bila.

Politika:Abertzaleek gerra galdu ondoren frankismoaren diktadura zen jaun nagusi.

Franco hil ondoren Konstituzioa sortu zen baina honek ez zuen HegonEuskal Herrian gehiengoaren onespena lortu.

Euskara:Euskera debekatu eta literatura-arloan zentrura ezarri zuen frankismoak.

Ondorioz, Gerra Zibilak Hegoaldean eta Bigarren Mundu-Gerrak Iparraldean, euskarazko literatur produkzioa ia erabat geldiarazi zuten.

Poezia Sozialaren idazleak:Gabriel Aresti eta Daniel Landart.

Abangoardia:

Modernitatearen iraultza poetikoak emandako pausorik handiena XX.Mendearen hasieran gertatu zen Europan, abangoardia agertzean.

Ezaugarriak:

-Adierazpen modu berriak bilatu zituzten.

-Poetak ez du errealitatea deskribatu nahi, mundu berriak sortu nahi ditu, hitzarekin nhaiz poemen itxura tipografikoarekin jolastatuz.Artea eod poesia egiteo mosu berri hau ohikoa den formetatik aldentzen denez, irakurlearentzat ulergaitz bihurtu zen.

-Poesia sentimentalari ere uko egiten zaio, nitasunaren agerpenak barregarriak suertazten zaizkie, eta adoleszentziaren ezaugarri direla uste dute.

Surrealismoa:

Abangoardiaren esperimentazioan hasitako idazle askok surrealismoaren bidea hartu zuen. Esperimentazio horrek poesiaren deshumanizazioa zekarren haien ustetan.

Ezaugarriak:

-Bi aldiz pentsatu gabe idatzi behar zuen idazleak inkontzientean daukana bere horretan adierazi behar zuen. Ametsen trankipzioa egingonda olerki askotan.

-Irudiak eta metaforak pilatuz osatzen dute poemak surrealistek, lotura logikoei ihes eginez, irakurlea mila sujerentziekin mozkortu arte.

-Poetak ez die gizartearen arazoei zuzenean erreparatuko. Hortaz, gizakiaren askatasuenaren gaia da surrealistek gehien landu dutena.

Surrealismoaren idazleak:Bernardo Atxaga eta Joseba Sarrionandia.

BALIABIDE FONIKOAK

Poetak soinuen bidez efektu berezia lortu eta poemen musikalitatea bilatzen dute.

Aliterazioa. Gaiarekin bat etorriz, jarraian doazen hitzekin hots edo silaba batzuk errepikatzen dira, gogortasuna edo samurtasuna emanez.

Onomatopeia. Antzeko baliabidea, hitzen bidez naturako soinua imitatu.

BALIABIDE SEMANTIKOAK

Hitzek hizkera normalean duten esnahiaren aparte, beste esanahi batzuen gaitasuna du hitzak poetaren eskuetan. Baliabide hauen funtzioa, benetako esanahien adierazten ez duten beste errealitate bat transmititzen da.

Hiperbolea

. Ideia bat nabarmentzen, neurri gabe handitzea.

Metafora. Bi osagaien artean dagoen antzekotasuna adierazi, ez zuzenean, irakurleak asma dezan. Bi elementu identifikatu antzekotasun baten bidez.

Sinestesia. Hainbat zentzumen-eremutatik eratorritako bi irudi edo bi sentzazio elkartu. Adb: Isiltasuna (entzumena)-- Zulatu (ikusmena).

Pertsonifikazioa

Bizigabeei eta arrazoi gabeei giza nolakotasuna ezarri.

Konparazioa. Bi elementu konparatu. Konparazioak bi osagai ditu eta lotura elementu bat.

BALIABIDE GRAMATIKALAK

Errimak eta neurriak indarra galdu zutenean, poesigintza bertso-moldeetatik atera zenan , erritmoa lortzeko elementuen errepikapenean, elipsian, eta batez ere, hitzen ordena aldaketan oinarritzen diren baliabideak erabiltzen hasi ziren.

Anafora. Hitz edo hitz multzo bera bertso-lerroen hasieran errepikatzen datza.

Errepika. Poeman zehar, hitz beraren errepikapen soila da. Errepikapena indarra ematen dio hitzari.

Elipsia. Arintasuna emateko, mesuaren osagai bat edo batzuk ezabatzea, ulermena oztopatu gabe.

Paralelismoa. Hitzak desberdinak izan arren, bertso-lerroetan sintaxi-egitura bera errepikatzea.