Literatura unibertsala prosaren ezaugarri hizkuntzak ra naturalean hartzen duen egitura. Idatzikoa nahiz hitzaldi bidezkoa, artistikoa nahiz komunikatzeko soilik, helburu erreala nahiz fikziosoa du. Bi mota: utilitarioa(helburu jakina du) eta artístico. Artistikoan 3 mota: narrazioa laburrakl eta nobelak oratoria hitzaldietan historia biografia kronika memoriak eta abar. Grezia literaturaren sorburua, prosa utilitarioa idazten zen. Prosa elburu aristokratikoetara hurbildu zen. Mendeeak aurrera poesia eta prosen arteko mugak lausatu. Prosaren historia erretorikak ongi itz egiteko edo idazteko artea sortutako prosa eragin handia idazleengan: erromatar filosofoak,erdi aroko filosofoak,eta humanistak… Prosak eremu berriak artu. Beranduko erdi aroan poema epikoak eta zalduntza liburuak irakurleari berria bereganatu zituen. Bocacciok prosa berria, gizatiarragoa sortu; II Decamerone ipuin bildumakin. Espainian XVIm.Lazarillo de Tormes elaberria eta XVIIm. Cervantesekin(don quijote) eta Queveborekin. XIXm. Mendean prosak indar handia, nobelagile asko sortu. Euskal literatura ezaugarriak lehen Euskal testigantzak utilitarioak dira. Literario edo artistiko: joan perez leizaragaren narrazioarekin. XIXm. Arte prosa landua erlijio arlokoa zen. Leizarraga lan nagusia biblia itzultzea. Axular prosa bikaina egin. Idazle laikoak ere egoten asi Euskaraz idazten, euskararen egoera kezkatzen zien. XIXm. Garatuak zeuden generoak garatu ziren. Euskal prosalariak erlijio-prosan itzulpenak. Egileak sortutakoak eliz oratoria eta didaktikarekin lotuak. Prosa ez erlijiosoan genero didaktikoa zen nagusi: euskararen inguruko gaiak, saiakera filosofiko itxuran edo elkarrizketa bidez egindakoak, historia eta etnografikoak. Liburu bat argitaratu zuen lehen euskaldun hemakumean bizenta mogel. Ipui onak alegia bilduma. XIXm. Bukeratik asita narrazioan eleberri eta ipuin luze edo laburrak nabarmentzen dira. Txomin agirreren añuemendiko lorea jotzen dute euskarazko lehen elaberritzat. Leizarraga: nafarroko erregina erlijio katolikoa utzi, eta protestante bilakatu. Leizarraga ere hau egin. Nafarroako erregina Joana III.a Albretekoak testamendu berria itzultzeko agindu zion. Lehen Euskal prosa dela nahiz eta batzuk esan Etxepareren linguae vasconum primitae dela lehena. Mugatua zegoen: lapurtera ez zion balio, itzulpena ahalik eta fidelen egin nahi zuen, ez zeukan jarraitzeko eredurik, menpeko proposizioak erabili hizkuntza erromanikoen erako prosara eraman zuen. Latinaren eragina duetn egitura sintaktikoak daude. Dena esaldi ladur eta luze arteko jokoan eta orekan maistasuna erakusten du. Latinetik artutako hitzak hau bide kultista da. Axular: ikasketak urdazubiko monasterioan egingo zituela pentsatu. Iruñan giza-zientziak, erretorika eta filosofia ikasi. Salamancan tologiako hiruzpalau urte egin. Gero bere liburuan bi irakasle aipatzen ditu. 1596an apaiztu zen tarbesen, sarako erretoreak bere Pargua utzi zuenean berari eman 1600an. Azularen garaia oso aberatsa. Espainian krisia zegoenean frantzian gorakada, jakin nahia piztu. 1659an pirieneotako bakea sinatu, garai baketsua, kultura lantzeko apropos. Obra: gero 2 zatitan banatua dago . mezu argi bat du gizona luzamendutan aritu gabe akintza onak geroko utzi gabe jainkoarengan bildu behar du. Bertan erabiltzen den hizkera urdazubiko lapurtera da. Joan Tartas: ontza hiltzeko bidea erakutsi nahi, horretarako aria zertan okupatu behar buten irakasten die. Obra arraro samarra da alde batetik serio jakintsu eta kulturazalea eta bestetik arrunta barregarria eta trauskila. Herri xeheak bere idazkera ulertzeko. Badirudi bere liburuak idazteko Gero liburua erabili zuela. Axular bezain zorrotza zen. Joanes etxeberri: sarakoa: garaiko idazleen onetarikoa. Askok zuten eskarako atxikimendua , askos geldi euskarak berez fruituak emango zituela zain, etxeberrik berrizheziketaren garrantzia aipatu zuen. pentsaera hura gaur egungoa ematen du garai artaoa baino. Axular du eredu. Gizon jantzia. Medikua zen baina prosan jartzen zuen atenzio geio. Agustin kardaberaz: larramendiren eskolakoa. Manuel larramendi maisutzat hartu zuten jarraitzailei deritzo. Larramendi ez zuen asko idatzi. Eskolako izen nagusiak Mendiburu eta Larramendi, larramendi bezala jesusen lagundioak. 1767 eta 1815 tartean desusen lagundioak debekatu zituzten eta kideak erbesteratu zituzten horregatik kardaberaz hil bolonian. Joan antonio mogel: peru abarka lehenengo Euskal nobela, elkarrisketa taxuan idatzia. Peru abarka baserritar euskaldun jatorraren eta maisu juan ustezko jakintsuaren arteko harremana. Euskararen defentza da. Mogel hil eta 80 urte igarota argitaratu zen. 1881ean zentzurak debekatua. Basko iberismoa deritzon teoriaren aldekoa zen. Joan Ignacio izueta: larramendiren jarraitzaile. Diccionario trilingue del castellano al bascuence, latin eta el imposible vencido delako gramatika biek eragin handia. Hiztegiko hitz asko asmatu zituen ala ere oso arrkastatsu ian zen. Bizenta mogel: XXm iritis arte ez emakume idazle asko XV eta XVI mendeko emakume bertsolariak ez ezik. Literatura hutsaren arloan dituen merituak bere ipuinetan maila handia erakutsi. Osaba joan antonio irakatsi. Joan piarres duvoisin: npoleon enperadorearen iloba, zientian emana zen. Bonapartek osatu zuen lehenengo euskalkien mapa. Bonaparte printzeak eskariz ekin zion joan piarres douvoisin itzulpen lanari eta biblia itzuli zuen eta garaiko lana asko. Idazle bikaina hizkuntzaren maisua. Txomin Aguirre: euskarasko lehen eleberigilea Auñamendiko lorea lanarekin. Auñamendiko lorea lehen nobelak gai istorikoak bazter utzi eta bere garaiko giro kontu eta jendeei helduko zien. Kresala Ondarroa izan litekeen herri arrantzale batean kokaturiko istoriak kontatzen du biskaieraz. Garoak oñatiko Zabaleta baserriko biztanleen bizimodua azaltzen du, gipuzkeraz idatzia. Trebezia handia zuen idazteko teknika bikaina deskribatzeko maisutasuna eta hizkuntzaren aberastasuna. Pertsonaia irreal eta mitifikatuak sortu zituen. Ni eta ni idazten ari zela hil zen. Evaristo bustintza kirikiño: sabin arana goitik sortu zuen ideologiakren jarraitzaile.garbizaleake zuten bahi euskarakoa ez zen hitzik. Kirikiño herriaren hitza jaso zuen eta herriari kontakizun ulergarriak eman zizkion. Kazetaritzan aritu zen. Jean barbaier: euskarazko kazetaritzat artu ipar Euskal herrian indar asko. Euskalduna aldizkarian argitaratu zitun bere artikulu trebetaun estonagarriz idazten zuen . ohiturak hartzen ditu kontagai eta herriari pastasen dizkio.
vasco con un tamaño de 7,08 KB